بویلر یا دیگ بخار مجموعهای از لولهها است که از آنها برای انتقال گرمای تولیدی توسط فرایند احتراق به سیال استفاده میشود و در نهایت آب داغ یا بخار آب تولید میشود. در مرحله بعد، بخار یا آب داغ تولید شده، فشرده میشوند و برای کاربردهایی مانند گرمایش و تولید توان از آن استفاده میشود. بویلرها کاربرد بسیار زیادی در نیروگاهها دارند.
بویلر یا دیگ بخار چیست؟
همانطور که اشاره شد، بویلر، مجموعهای از لولهها است که در آن به آب و یا سایر سیالات گرما داده میشود و در نهایت بخار یا بخار آب تولید میشود. این فرایند نیاز به انرژی و حرارت دارد که این حرارت میتواند از طریق احتراق سوختها، انرژی برق و یا انرژی هستهای تامین شود. همچنین بویلر یکی از اجزای اصلی نیروگاه بخار است و در کنار توربین، پمپ و سایر توربوماشینها، نقش اساسی را برای تولید توان در نیروگاه ایفا میکند.
به صورت کلی میتوان گفت که یک سیستم بویلر از سه بخش تشکیل شده است. بخش اول، سیستم آب تغذیه را نشان میدهد، بخش دوم سیستم بخار و بخش سوم نیز سیستم سوخت است.
به صورت جزئیتر میتوان اجزای اصلی سیستم بویلر را شامل، «گرم کننده آب تغذیه» (Feedwater Heater)، «دی اریتر» (Deaerator)، «پمپ تغذیه» (Feed Pump)، «اکونومایزر» (Economizer)، «سوپرهیتر» (Superheater) و «کندانسور» (Condenser) دانست. شکل زیر به صورت کلی و در حالت عمومی، شیوه قرار گرفتن اجزای مختلف یک مجموعه دیگ بخار را به تصویر کشیده است.
یکی از اجزایی که در شکل بالا نشان داده شده، «مخزن زیر آب» (Blowdown Tank) است. شیر این مخزن، توسط اپراتور بویلر باز میشود و مقداری از آب پر از املاح از انتهای بویلر تخلیه میشود. در واقع هدف از اینکار این است که درصد املاح موجود در آب درون بویلر به اندازهای که بویلر بر اساس آن طراحی شده، تنظیم شود تا وقتی تبخیر آب صورت میگیرد این املاح در بویلر ته نشین و باعث خرابی قسمتهای مختلف آن نشود. در نهایت مقدار آب کاهش یافته توسط مخزن زیر آب، توسط آب ورودی که املاح کمتری دارد، تامین میگردد.
علاوه بر مواردی که در بالا بیان شد، تعداد زیادی از کنترل کنندهها در مسیر جریان دیگ بخار حضور دارند که وظیفه نمایش جریان آب و بخار، جریان سوخت و درصد ترکیب شیمیایی سوخت و هوا را بر عهده دارند. توجه شود که سیستم آب تغذیه از دو منبع تشکیل شده است. این دو منبع، آب را به سمت دیگ بخار هدایت میکنند تا به بخار تبدیل شود.
دستهبندی بویلر یا دیگ بخار بر اساس کاربرد
بویلر یا دیگ بخار کاربرد بسیار زیادی دارد و در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد. این ابزار را میتوان با توجه به نوع استفادهای که از آن میشود، به دستههای گوناگون تقسیم کرد. این نوع دستهبندی در این بخش مورد بررسی قرار میگیرد.
بویلرهای ساکن
این بویلرها به صورت رایج در نیروگاهها مورد استفاده قرار میگیرند. در واقع یک نیروگاه تولید توان در یک مکان احداث میشود و سالها برق تولید میکند و بویلری که استفاده میکند از نوع بویلرهای ساکن است.
بویرهای قابل حمل
بویلرهای قابل حمل، اندازه کوچکی دارند و به صورت سیار قابل استفاده هستند. این بویلرها در کارگاهها مورد استفاه قرار میگیرد. به کمک این بویلرها آب موجود در اتوها نیز گرم و آماده مصرف میشود.
بویلرهای لوکوموتیو
این نوع از بویلرها یکی از انواع بویلرها است که به صورت خاص طراحی شدهاند. از این بویلرها برای تولید بخار مورد نیاز برای حرکت موتورها و تجهیزات ریلی استفاده میشود.
بویلرهای دریایی
نوع دیگری نیز از بویلرها موجود هستند که به صورت رایج در کشتیها استفاده میشوند. این بویلرها با توجه به نوع خاص و کاربردی که دارند، به بویلرهای دریایی معروف هستند.
دستهبندی بر اساس نحوه قرار گرفتن بویلرها
بویلرها را میتوان بر اساس مکان قرارگیری آنها به سه دسته افقی، شیبدار و عمودی تقسیمبندی کرد. در واقع، اگر محور قرارگیری بویلر به صورت افقی باشد، بویلر را بویلر افقی مینامند. به صورت مشابه میتوان بیان کرد که اگر محور قرارگیری بویلر به صورت عمودی باشد، بویلر را بویلر عمودی و اگر محور بویلر شیبدار باشد، بویلر را بویلر شیبدار مینامند. شکلهای زیر به ترتیب یک بویلر افقی، عمودی و شیبدار را نشان میدهند.
دستهبندی دیگ بخار بر اساس مکان کوره
بویلرها را میتوان بر اساس نحوه قرار گرفتن و مکان کورهها به دو دسته کلی تقسیمبندی کرد. دسته اول این بویلرها، بویلرهایی هستند که در آنها کوره در داخل پوسته قرار گرفته است. این بویلرها به بویلرهای «درون سوز» (Internally Fired) یا بویلرهای با کوره در درون معروف هستند.
نوع دیگری نیز از بویلرها موجود است که کوره در بیرون پوسته قرار گرفته است. این بویلرها را بویلرهای «برون سوز» (Externally Fired) یا بویلرهای با کوره در بیرون مینامند.
دستهبندی دیگ بخار بر اساس فشار بخار تولید شده
همانطور که اشاره شد، بویلرها وظیفه تولید آب داغ یا بخار آب داغ را بر عهده دارند. این بویلرها بر اساس فشار بخاری که تولید میکنند به پنج دسته کلی تقسیم میشوند. دسته اول بویلرهای فشار پایین هستند و دسته دوم بویلرهایی با فشار متوسط را شامل میشوند. دسته سوم نیز بویلرهایی با فشار بالا هستند. دو دسته دیگر بویلرها با توجه به فشار بحرانی تعریف میشوند و شامل دو دسته بویلر زیر بحرانی و بویلر فوق بحرانی هستند.
بویلر یا دیگ بخار فشار پایین
بویلری که بخار را در فشار محدوده 20-15 «بار» (bar) تولید میکند را در دسته «بویلرهای فشار پایین» (Low Pressure Boilers) قرار میدهند. در این حالت از بخار برای فرایند گرمایش استفاده میشود.
بویلر یا دیگ بخار فشار متوسط
بویلر یا «دیگ بخار فشار متوسط» (Medium Pressure Boiler)، بویلری است که فشار کاری بخار آن در محدوده بین 20 تا 80 بار تغییر کند. این بویلر را میتوان برای تولید توان در نیروگاه استفاده کرد. همچنین به صورت ترکیبی برای تولید توان و گرمایش نیز از آن استفاده میشود.
بویلر یا دیگ بخار فشار بالا
همانطور که اشاره شد، دستهای از بویلرها هستند که به آنها «بویلرهای فشار بالا» (High Pressure Boiler) گفته میشود. این بویلرها، بخار را در فشار بالاتر از 80 بار تولید میکنند.
بویلر یا دیگ بخار زیر بحرانی
اگر یک بویلر، بخار را در فشار پایینتر از فشار بحرانی تولید کند، «بویلر زیر بحرانی» (Subcritical Boiler) نامیده میشود. در واقع بویلرها با توجه به کاربردی که دارند بخار با فشارهای مختلفی را تولید میکنند و بسیاری از نیروگاهای توان پیشرفته از «بویلر فوق بحرانی» (Supercritical Boiler) استفاده میکنند که در قسمت بعد معرفی میشود.
بویلر یا دیگ بخار فوق بحرانی
این بویلرها، بخار را در فشاری بالاتر از فشار بحرانی تولید میکنند. بویلرهای فوق بحرانی، اواپراتور یا «تبخیر کننده» (Evaporator) ندارند و آب به صورت مستقیم و با فرایند «فلشینگ» (Flashing) به بخار تبدیل میشود.
دیگ آب گرم چیست؟
دیگ آبگرم (Hot Water Boiler) یا همان بویلر آب گرم یک منبع تحت فشار است که در آن سیال عامل تحت فشار تا حداکثر دمای 90 درجه سانتیگراد گرم گردیده و بکار گرفته می شود. آب بعنوان سیال عامل بیشتر دیگ های بخار توان نگهداری انرژی مورد نیاز با ظرفیت حرارتی بالا را داراست.
کاربرد دیگ آبگرم در سامانه های گرمایشی می باشد که با راه اندازی آن در موتورخانه آپارتمان با گردش آب گرم به مبدل های حرارتی از قبیل یونیت هیتر و رادیاتورها با منتقل کردن حرارت می شود گرمایش فضا را محیا کرد. دیگ آبگرم نیز مانند دیگ روغن داغ از گونه های دیگر بویلرها میباشد که در فشارهای فراتر آب بالای 100 درجه سانتی گراد ایجاد مینماید.
انواع بویلر آبگرم
دیگهای بخار با دقت به فرآورده آلیاژ بکار رفته به 3 مدل چدنی و فولادی و چگالشی تقسیم می شوند:
دیگ آبگرم چدنی
این نوع دیگ از پرههای چدنی ساخته شده است. معمولا این نوع پرهها در کارخانه دیگ بخار تولید شده و پس از انتقال در محل مونتاژ می شوند. امروزه کاربرد دیگهای چدنی کمتر رایج می باشند و محدود به پروژه های کوچک شدهاند و حمل و نقل این مدل دیگ نیز راحت می باشد.
از مزیت های دیگ آبگرم چدنی می توان به: مقاومت این دیگ در برابر زنگ زدگی و خوردگی، قیمت پایین تر نسبت به سایر دیگ ها، قابلیت تعویض پره های آن اشاره کرد.
دیگ آب گرم فولادی
نوع فولادی دیگ آبگرم ساختار معمولی دارد و از ورق و لولههای آلیاژی آتشخوار یکپارچه ایجاد می شوند. دیگهای فولادی راندمان بالاتری دارند و همینطور به نسبت دیگهای چدنی طول عمر بالاتری را نیز دارا می باشند.
این دیگ های فولادی معمولا به دو دسته فایر تیوب و واتر تیوب تقسیم می شوند که از فایر تیوب معمولا در کارخانجات و مجتمع های مسکونی مورد استفاده قرار میگیرد، از واتر تیوب به دلیل فشار بالای تولیدی در نیروگاه ها مورد استفاده قرار میگیرد.
از مزیت های دیگ فولادی می توان به: تحمل فشار بالا، طول عمر بالا، بازده حرارتی بالاتر نسبت به دیگ های دیگر اشاره کرد.
دیگ آبگرم چگالشی
در دیگ های چگالشی به خاطر بازيافت حرارت نهان و کم کردن تلفات مسير دودكش، يک مبدل حرارتی چگالشی در راستای دودكش موتورخانه آماده سازی و نصب می شود و با بهره گیری از مواد مقاوم به خوردگی، مانند فولاد ضد زنگ در مسير خروجی دود، اين انرژی به آب انتقال پیدا کرده و به این شیوه دمای دود را تا كمتر از 60 درجه سانتی گراد كاهش می دهد كه بررسی های عملی نشان می دهد که حدود 12 درصد انرژی نهان تنها ناشی از چگالش بازيافت می گردد.
طرز کار دیگ آب داغ
طرز فعالیت دیگ آب گرم شبیه بویلرهای صنعتی بخار عادی می باشد. البته در این قسمت از مقاله قصد داریم تماما نحوه فعالیت دیگ آبگرم را مورد بازبینی قرار دهیم. دیگ آب گرم در زمان فعالیت تماما از آب مالامال می شود در حالی که بویلر صنعتی مقداری خلأ را برای ایجاد بخار دارد.
طرز عمل بویلر صنعتی آب داغ به این صورت است که یک مشعل داخل کوره موجود بوده و لوله ها را گرم می نماید به همین ترتیب آب داخل لوله گرم می شود. آب گرم شده با به کارگیری از یک پمپ معمولی و لوله کشی گردشی به فرآیند تحویل داده می شود و به دیگ آبگرم بازگردانده میشود تا مجدد گرم شود.
برای پرهیز از خوردگی و از بین رفتن دیگ آبگرم آب محل ورود به بویلر می بایست تصفیه شود. که می توان از دستگاه های تصفیه آب و مواد شیمیایی تصفیه آب بهره مند شد. مخزن فشار دیگ آب گرم معمولا یک لوله استوانه ای افقی و بسته می باشد که بوسیله مواد عایق احاطه شده است. معمول ترین دیگ های آب گرم صنعتی دو یا سه پاس می باشد. هر گذرگاه مجموعه ای متعدد از لوله هایی می باشد که گاز از طریق دودکش از آن عبور مینماید.
علاوه بر نکاتی که درباره نحوه عمل و پایه عمل دیگ آبگرم گفته شد این مدل بویلرها شعله معکوس می باشند که در آن مشعل به کوره ای آتش میزند و گازهای احتراق در درون همان محیط به درون خود باز میشوند تا از احتراق بدون نقص اطمینان حاصل شود. این کار باعث می شود تا این گونه بویلر فضای کمتری را نیاز داشته باشد.
دیگ روغن داغ چیست؟
دیگ روغن داغ جایگزین آب و بخار برای تولید دمای بالا می باشد. بدین صورت که در اکثر سیستم های گرمایشی برای ایجاد گرما از آب و بخار استفاده می کنند. اما برای افزایش دما به آب و بخار در فشار بالا نیاز است. بالا بردن فشار باعث کاهش ضریب ایمنی می شود. و ممکن است که خطرات جبران ناپذیر بوجود آید. بهمین دلیل در دما های بالا از دیگ روغن داغ یا بویلر روغن داغ استفاده می شود. مکانیزم عملکرد این نوع دیگ ها بدین صورت است که حرارت را از روغن های مخصوص حرارتی به گاز های داغ حاصل از احتراق مشعل منتقل می کند.
بطور کلی دیگ روغن داغ گرمای حاصل از انواع مشعل را به روغن های حرارتی در حال گردش منتقل میکند. این عمل باعث افزایش دما میگردد. در ادامه با ساخت این نوع دیگ، کاربرد، اجزای تشکیل دهنده، برتری این نوع دیگ نسبت به دیگ آب و بخار را بطور کامل بررسی می کنیم.
اجزای تشکیل دهنده دیگ روغن داغ
اجزای دیگ روغن داغ عبارتند از مشعل، پمپ، الکتروپمپ، پرشر سوئیچ، ترموتر، صافی، لرزه گیر، ترموستات، مانومتر می باشد. هرکدام از این اجزا دارای وظایف خاص و انواع مختلف است که در ادامه مورد بررسی قرار میدهیم.
مشعل: مشعل ها دارای انواع مختلف و سوخت های متفاوت است. مشعل گاز سوز، مشعل گازئیل و… نوع مشعل به دلخواه مشتری است. بدین صورت که مشتری اگر امکان تهیه گازئیل را داشته باشد میتوان برای بویلر روغن داغ او مشعل گازئیل تعبیه کرد.
پمپ: پمپ نیز مانند مشعل دارای انواع مختلفی میباشد. برای این نوع دیگ ها از پمپ های سانتریفیوژ استفاده می شود. وظیفه پمپ بچرخش در آوردن روغن در دیگ است. پمپ های سانتریفوژ از نشت روغن جلوگیری میکند و درای عملکرد بسیار خوبی است.
الکتروپمپ: نوع الکتروپمپ در دیگ روغن داغ از نوع دنده ای می باشد و وظیفه آن تزریق روغن مخصوص است.
پرشرسوئیچ: بطور کلی پرشر سوئیچ برای تنظیم فشار در انواع دیگ بخار بویلر صنعتی مورد استفاده قرار میگیرد. در این نوع دیگ نیز برای تنظیم فشار روغن استفاده می شود.
ترموتر : برای بویلر روغن داغ از ترموتر استیل اروپایی استفاده می شود و وظیفه آن بررسی حرارت رفت و برگشتی روغن است.
صافی: محل قرار گیری صافی در زمان برگشت روغن داغ می باشد.
لرزه گیر: برای جوگیری از تنش در پمپ سانتریفیوژ روغن داغ است.
ترموستات : نوع ترموستات بکاررفته در این نوع دیگ ها از نوع دیجیتالی است. وظیفه ترموستات در دیگ روغن داغ تنظیم حرارت است.
مانومتر: برای بررسی فشار رفت وبرگشتی روغ استفاده می شود.
ساخت دیگ روغن داغ یا بویلر روغن داغ
جهت ساخت دیگ روغن داغ باید حداقل از سه پاس حرارتی برای انتقال حرارت از روغن به گاز های مشعل دیگ بخار استفاده شود. عدم ترین دلیل استفاده و ساخت این نوع دیگ ها بهرگیری از انرژی بیشتر در عین حال کاهش مصرف سوخت است که این امر باعث کاهش هزینه ها می شود. برای کاهش مصرف سوخت باید سطح انتقال حرارت را افزایش داد. این عمل باعث بهرگیری بیشتر از انرژی می شود.
برای انتقال حرارت از روغن به گاز های مشعل دیگ باید در تمامی مراحل یکسان باشد. یکسان نبودن حرارت باعث متوقف شدن روغن داغ در مسیر می شود. که این امر باعث بوجود آمدن خطرات می شود. در هنگاه ساخت و کار کرد با دیگ روغن داغ باید دقت داشته باشید و تمامی دستورالعل های مربوط را انجام دهید تامشکلی در حین کار نداشته باشید. در ادامه نکات ایمنی در هنگام استفاده از دیگ روغن داغ را بیان میکنیم.
نکات ایمنی در هنگام استفاده از دیگ روغن داغ
در همه امر باید ابتدا ایمنی و نکات ایمنی را رعایت نمود سپس اقدام به کار کردن کرد استفاده از دیگ روغن داغ از این قاعده مستنا نیست از طرفی با وجود روغن داغ و دمای بالا اگر ایمنی را رعایت نکنید باعث ایجاد خطرات جبران ناپذیر می شود. در ابتدای خرید دیگ روغن داغ دقت کنید که دارای نشان استاندارد و شرکت ارائه دهنده آن بتواند کیفیت دیگ را تضمین کند. قیمت دیگ روغن داغ را فدای کیفیت آن نکنید پایین بودن کیفیت و عدم وجود استاندارد میتواند خسارات جبران ناپذیری را بوجود آورد. دیگ روغن داغ استاندارد دارای لوله های بدون درز و با کیفیت بالا می باشد.
باید دقت داشته باشید اگر ورق ها و لوله های استفاده شده در این نوع بویلر دارای کیفیت پایین و ضخامت کم باشد باعث کم شدن طول عمر دستگاه شما می شود. تجهیزات کنترل کننده روغن داغ اعم از مانومتر ترموستات ترموتر پرشرسوئیچ بایداز کیفیت بالای برخوار باشد در در صورت بروز مشکل بتواند از آن جلوگیری کند. بطور مثال اگر دما بیش از افزایش یافت بتواند بصورت اتوماتیک مشعل را از مدار خارج کند. از بوجود آمدن خطرات احتمالی جلوگیری کند.
تمامی جوشکاری های انجام شده در دیگ روغن داغ باید بصورت دوره ای بازرسی شود. حتی برای شروع کار و راه اندازی دیگ بخار روغن داغ نیاز است که یک بازرس برای تست جوشکاری های انجام شده اطلاع دقیق بدست آورد و شما را از کیفیت دیگ خریدارای شده مطلع کند. فراموش نکنید رعایت ایمنی و خرید دستگاه با کیفیت میتواند از لحاظ مالی و جانبی شما را حفظ کند.
کاربرد دیگ روغن داغ
این نوع بویلر در صنایع مختلف دارای کاربردهای فراوانی است. بطور کلی هر صنعتی که نیاز به حرارت دارد از دیگ بخار روغن داغ استفاده می کند. چند نمونه از این صنایع را معرفی می کنیم
صنایع غذایی : کارخانجات تولید روغن خوراکی، خط تولید سرخ کردن های مانند چیپس و …، تولید شکر، نبات و آبنبات
صنایع نساجی: ماشین آلات رنگرزی نیاز به حرارت دارد بهمین دلیل از این نوع بویلر برای گرمایش انواع ماشین آلات این صنعت استفاده می شود.
صنعت قیر: همانطور که میدانید قیر و ایزگام به گرمای زیاد احتیاج داردند پس میتوان از بویلر روغن داغ در این صنعت استفاده نمود همچنین برای گرم کردن و روان کاری مواد نفتی سنگین در مخازن از این نوع بویلر استفاده میشود.
دیگر صنایع که میتوان از این نوع دیگ استفاده کنند عبارتند از: صنعت چوب، تولید چرم، ساخت بتن و سیمان و…