خاکسپاری و تدفین میت در کشورهای مختلف (عکس)

دفن مرده ، خاکسپاری و تدفین میت در کشورهای مختلف و در ادیان گوناگون با یکدیگر فرق دارد. هر دین و کشوری برای دفن مرده آداب و رسوم مختص به خود را دارد و در ادامه این پست سماتک با آداب و رسوم دفن و خاک کردن مرده در مناطق مختلف دنیا آشنا خواهید شد.

مراسم خاکسپاری

مرگ نه تنها يک اتفاق بيولوژيکي است که جنازه را مانند يک پس‌مانده‌اي رها مي‌کند که بايد به آن رسيدگي کرد، بلکه مهم‌تر از آن، به دليل باورها، نمادها، آيين‌ها و شعائري که دارد يک اصل اجتماعي-فرهنگي به وجود مي‌آورد.

البته بايد دانست که آيين‌ها و مراسم، ادامه بلافاصل باورها هستند و مراسم خاکسپاري به طور خاص، از اشکال آگاهانه فرهنگي يکي از کهن‌ترين، عام‌ترين و در عين حال ناآگاهانه‌ترين کارهاي انسان به شمار مي روند يعني همان نياز به غلبه بر رنج و اندوه مرگ و مردن.

اهمیت مراسم خاکسپاری

بررسي بقاياي آيين‌هاي مراسم خاکسپاری سه چيز را نشان مي‌دهد:

نخست آنکه اين باور وجود دارد که آنها بر آينده شخص متوفي، استحاله و دگرديسي جنازه و سرنوشت شخص حاکم هستند. دوم آنکه، مراسم خاکسپاری نشان می دهد که آنها به خويشاوندان و سوگواران نزديک متوفي نيز توجه دارند که بايد به آنها دلداري داد و آرام‌شان کرد و سوم اينکه این مراسم های خاکسپاری نشان دهنده این است که، آنها در تجديد حيات گروهي شرکت مي کنند که در اثر مرگ يکي از عزيزان‌شان متالِّم شده‌اند.

غالبا در جوامع سنتي در آفريقا و آسيا (خاصه در چين) آيين‌هاي مراسم خاکسپاری همانند يک نمايش يا تئاتر همراه با پانتوميم، رقص، موسيقي و حتي دلقک بازي اجرا مي شود. مراسم خاکسپاری آنچنان اهميت دارند که حضور شرکت‌کنندگان يک تکليف محسوب مي‌شود.

آيين‌هاي مراسم خاکسپاری غالبا در جوامع سنتي آفريقا و آسيا همانند يک نمايش اجرا مي شود

مراسم خاکسپاری و سوگواری انعكاسی از باورهای اقوام مختلف

با وجود اختلافات زیاد میان ساكنان كشورهای مختلف دنیا از نظر فرهنگ، آداب و رسوم، عقاید و باورها،‌ زمانی كه صحبت از برگزاری مراسم عزاداری یا مراسم خاکسپاری می‌شود، همه دنیا به یك‌باره یك‌رنگ می‌شوند و در این‌جا دیگر مهم نیست كه برگزار‌كننده این مراسم خاکسپاری یك ایرانی باشد یا یك اروپایی یا حتی یك آفریقایی؛ بلكه مهم این است كه همه افراد ساكن این كره خاكی پهناور تلاش می‌كنند با برگزاری مراسم خاکسپاری و عزاداری به نحوی شایسته، علاقه و احترام خود را به فرد متوفی نشان دهند.

با وجود این، مراسم خاکسپاری و آیین‌های سوگواری انعكاسی از باورهای اقوام مختلف هستند و شاید بتوان مراسم خاکسپاری و آئین های عزاداری را یكی از مهم‌ترین نمادهای هویت اجتماعی افراد به شمار آورد.

آئین سوگواری و مراسم خاکسپاری در ایران

در كشور ما رسم بر این است كه به مناسبت درگذشت اقوام و نزدیكان از سوی خانواده فرد متوفی آیین‌ها و مراسمی با عنوان آیین‌های سوگواری و مراسم ختم به نشانه علاقه و احترام به فرد متوفی برگزار شود. برگزاری مراسم خاکسپاری، سوم، هفتم و چهلم از جمله آیین‌های عزاداری به سبك و شیوه ایرانی ها هستند. پذیرایی از تشییع‌كنندگان و عزاداران حاضر در مراسم خاکسپاری با حلوا و خرما نیز یكی از دیگر رسوم اصلی آیین‌های عزاداری ایرانی است كه هر یك از آنها نمادی از غذاهای بهشتی هستند.

در ایران برخلاف سنت دیرینه اقوام عرب كه مرده را شب‌هنگام به خاك می‌سپارند، مراسم خاکسپاری و تدفین در روز و پیش از غروب آفتاب انجام می‌شود و چنان‌چه فردی پس از غروب آفتاب از دنیا رفته باشد، یا تهیه تداركات لازم برای خاكسپاری تا غروب آفتاب به طول انجامد، مراسم خاکسپاری در روز بعد انجام خواهد شد.

رسم مشترک مراسم خاکسپاری در بین کشورهای مختلف
پوشیدن لباس سیاه در مراسم خاکسپاری از جمله رسوم مشترك در كشورهای مختلف است و هندی‌ها تنها قومی هستند كه در مراسم خاکسپاری لباس سفید می‌پوشند. در اغلب كشورها، خانواده فرد متوفی با كناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، احترام و علاقه خود را به فرد متوفی نشان می‌دهند و اگرچه در سال‌های اخیر بسیاری از آیین‌های سنتی در برگزاری مراسم خاکسپاری به دست فراموشی سپرده شده‌اند، اما همچنان مراسم خاکسپاری ،ترحیم و عزاداری از تشریفاتی‌ترین و پرهزینه‌ترین مراسم‌‌هاست.

در بیشتر كشورها برگزاری مراسم خاکسپاری و عزاداری سه تا هفت روز به طول می‌‌انجامد؛ اما در هند این مراسم از نخستین روز پس از سوزاندن جسد فرد متوفی آغاز شده و تا سیزده روز ادامه پیدا می‌كند.

آماده سازي جنازه براي مراسم خاکسپاری: مناسکِ تطهير و مراقبت مادرانه
آيين خاکسپاری با دفن جنازه آغاز مي‌شود که يکي از جوانب اصلي آن تطهير است. اين تطهير مقدمه‌اي نمادين براي تولد دوباره است. يکي از امور مقدس در ميان يهوديان خاصه در اسلام که يک تکليف الهي محسوب مي‌شود عبادات است که مستلزم ارتباط با خداست و نه صرف يک عمل اجتماعي. آماده‌سازي مرده براي مراسم خاکسپاری در جوامع سنتي و باستاني امري عام و داراي مقرراتي دقيق است.

– مراسم خاکسپاری در ميان سرخپوستان

در ميان سرخپوستان، خاصه در آنتيل و هايتي، مراسم خاکسپاری و تدفین يادآور مناسک قابله‌هاست. با قرار دادن ظرف آب زير بستر مرده، در واقع به صورتي نمادين منابع حيات را از نو احيا مي‌کنند. باز مي‌توان مطمئن بود روح که بدن را ترک کرده در عدم ناپديد نمي‌شود و متوفي که پاک و مطهر شده در جهان ديگر مجددا متولد مي‌شود.

– مراسم خاکسپاری در ميان آگني بوراي ساحل عاج

در مراسم خاکسپاری آگني بوراي ساحل عاج بين نگهداري و پاکيزه کردن نوزاد و متوفي شباهت‌هايي وجود دارد. پيرزني بدن عريان را روي زانوها مي‌گذارد و سه بار پياپي آن را با آب تطهير و معطر مي کند و کفن مي پيچد. براي نوزاد، اين شعار با آوازخواني همراه است. تطهير و شستشو با دست راست و از سرتاپا انجام مي‌شود. اما در مراسم خاکسپاری و در مورد متوفي اين تطهير با سکوت همراه است و با دست چپ و از پا تا به سر انجام مي‌گيرد.

اين امر از آن‌روست که تولد، رسيدن و ورود است و تولد دوباره، هجرت. در روستاهاي اروپا امر آماده‌سازي مرده براي مراسم خاکسپاری را همچنان زنان انجام مي دهند. آماده کردن مرده براي مراسم خاکسپاری، کاري مادرانه است.

– مراسم خاکسپاری در ميان مائوها

مراسم خاکسپاری در ميان مائوها بدین گونه انجام می شود که آنها، حوله‌اي گرم را روي بدن مرده مي مالند. سپس آن را در پوششي نو قرار مي دهند و در نهايت نيز يک کيمونوي تزئين شد بر تن او مي کنند. سر را در يک دستار مي پيچند و کفش‌هايي چرمي که نوک آن خميده است به پايش مي‌کنند. بعضا تهيه اين کفش‌ها برای مراسم خاکسپاری به عهده يکي از نزديکان متوفي است. پوشاندن کفش به اين دليل است که متوفي براي انجام سفري طولاني به کفش‌هايي مناسب احتياج دارد.

مراسم خاکسپاری در ایران باستان
اعتقاد به روح و روان و زندگی پس از مرگ به اشکال گوناگون در سراسر نقاط و مراکز جهان باستان از جمله ایران وجود داشته‌است. بر اساس و مبنای همین اعتقاد در گور مردگان اسباب و لوازم زندگی و خوراک و پوشاک قرار می‌دادند.

در ادواری قدیم‌تر هنگام مراسم خاکسپاری بر اساس شغل متوفی ابزار پیشه‌اش را نیز پهلوی دستش قرار می‌دادند. اغلب مردگان را در عمق کمی که گاهی از ۲۰ سانتیمتر نیز تجاوز نمی‌کرد، دفن می‌کردند. شکل اسکلت‌هایی که باقی مانده به شکل خمیده و منحنی است. برخی اوقات مرده را طوری خمیده دفن می‌کردند که تمام اعضای بدنش به جانب شکم کشیده شده باشد.

با پیدایش و کشف فلزات، زینت مردگان هنگام مراسم خاکسپاری با اشیا ی یطلاه و نقره و سنگ‌های گران‌بها رسم و شایع شد. این رسم خدمت مهمی به فهم هنر و دانستنی‌های دیگر باستان‌شناسان کرده‌است زیرا که تقریباً تمامی جواهراتی که از زمان‌های باستان به دست ما رسیده‌است از مقابر و گورها یافت شده‌است.

رنگ‌کردن مردگان در ادوار قدیم

یکی از آئین های مراسم خاک سپاری در ادوار قدیم بدین صورت بوده است که جسد مرده را با رنگ قرمزی می‌پوشانیده‌اند که از اکسید آهن به دست می‌آمده و در فلات ایران فراوان بوده‌است. این نظر هم وجود دارد که ممکن است زندگان بدن خود را به دلایلی با همین ترتیب رنگ می‌کردند و چون فوت می‌شدند، اثر این رنگ بر بدنشان باقی می‌مانده‌است. در دوران های متأخرتر بجای اکسید آهن بر استخوان‌بندی متوفی با رنگی سرخ فام، با گِلِ اُخرا نقش هایی ایجاد می کردند.

مراسم خاکسپاری در دین مزدیسنا
ایران‌ویج زادگاه آریایی‌ها و زرتشتیان سرزمینی سرد و یخبندان و بیشتر ماه‌های سال زمین سرد و سخت و یخین بود. به دلیل عدم جنگل‌ها و کوهستانی بودن، آریایی‌ها مرده‌های خود را روی کوه‌های بلند و قله‌ها می‌گذاشتند تا خوراک کرکس‌ها شده، زودتر از بین بروند و جلوی بروز و شیوع بیماری گرفته شود.

اندک اندک برخی از ایرانیان از جمله مادها روی کوه‌ها و مکان‌های دور از اجتماع آدمیان برج‌هایی مشهور به دخمه ساختند که زرتشتیان به آن «دادگاه» و پارسیان «دخمو» می‌گفتند. (به انگلیسی: «tower of silenc) یعنی: «برج سکوت» ترجمه شده‌است. در وسط دخمه چاهی به نام «سراده» یا «استه‌دان» (استودان:استخوان‌دان) وجود داشت که استخوان مردگان پس از پاک شدن از پوست و گوشت در این چاه ریخته می‌شد.

برج خاموشان یا دخمه

مراسم خاکسپاری زرتشتیان
در آیین زرتشت آتش و آب و خاک مقدس هستند اگر جسد را مدفون کنند خاک را آلوده ساخته‌اند و اگر در آب غرق کنند آب را ناپاک نموده‌اند و اگر در آتش بسوزانند با آلوده ساختن این فروغ آسمانی بزرگترین معاصی صورت گرفته‌است. به عقیدهٔ پیروان مزدیسنا باید جسد را در دسترس مرغان و جانوران لاشه‌خور قرار داد و یا بالای برج‌های خاموشی در معرض نابودی گذاشت. استفاده از تابوت در مراسم خاکسپاری در آئین مزدیسنا ممکن است به رعایت آئین آلوده نساختن خاک و یا تدفین بقایای اجساد ارتباط داشته‌باشد.

مراسم خاکسپاری و تدفین در مسیحیت
مسیحیان اولیه نیز مانند یهودیان و رومی ها، مردگان خود را در دخمه های زیر زمینی دفن می کردند. در این دخمه ها یک کلیسای کوچک برای اجرای مراسم خاکسپاری و تدفین وجود داشت. مسیحیان شکنجه شده در این قبرهای تاریک زیر زمینی پنهان می شدند و حتی در آنجا زندگی می کردند. به دلیل آنکه تعداد زیادی از مقدسین در این محلها دفن شده بودند، بسیاری از آنها بعدا تبدیل به مرقد و زیارتگاه شدند.

مراسم خاکسپاری در مسيحيت اغلب بين دو روز و يک هفته بعد از مرگ تشكيل مى‌شود. جزئيات مراسم خاکسپاری در مذاهب مسيحى مختلف است٬ ولى معمولا مراسم خاکسپاری با مراسم كليسا شروع مى‌شود و سپس تابوت به قبرستان برده و دفن مى‌شود. آنجا عزاداران دوباره نماز مى‌خوانند و يک‌يک خاک بر تابوت مى‌اندازند. از جمله آيات كتاب مقدس كه در مراسم خاکسپاری مسيحى خوانده مى‌شود: (از خاک‌ گرفته‌ شدی‌ زیرا كه‌ تو خاک هستی‌ و به‌ خاک‌ خواهی‌ برگشت‌) و (ما را تعلیم ده تا ایام خود را بشماریم تا دل خردمندی را حاصل نماییم). فاميل نفر مرحوم معمولا مهمانان را بعد از مراسم خاک‌سپاری به كافه دعوت مى‌كند.

جزئيات مراسم خاکسپاری در مذاهب مسيحى مختلف است

مسیحیان برای شنیدن پیام رهایی بخش خدا آماده می شوند؛ زیرا معتقدند که خدا مسیح را برای عیادت بیماران، شفا دادن ایشان و آماده کردن آنان در لحظات جان دادن فرستاده است . آیین تدهین بیماران نشان دهنده وجود خدا و محبت اوست و به یاد می آورد که خدا انسان هایی را که به وسیله بیماری مورد امتحان قرار گرفته اند، فراموش نمی کند. به دیگر سخن ، هدف از این آیین آن است که با احساس جانکاه تنهایی و بی کسی بیماران مقابله نماید، مخصوصا در مواردی که جسم فرسوده شده و جان اندک اندک از تن می رود و مرگ فرا می رسد.

مسح کردن بیماران با روغن مقدس مسلم می سازد که آنان تنها نیستند، بلکه مسیح با ایشان است و آنان را به سوی خدا رهنمون می شود. همچنین گروهی از برادران ایمانی با او هستند و برای او دعا می کنند. در قرون وسطی تنها زنانی را که به جادوگری متهم می شدند، پس از محاکمه در محاکم تفتیش عقاید با آتش می سوزاندند. دلیل می آوردند که با این تمهید روح شیطانی و پلید جادوگران همراه با جسم شان برای همیشه نابود شود.

مراسم خاکسپاری و تدفین در اسلام
در دین اسلام، مرده ها هم احترام دارند. نگاهی اجمالی به سرنوشت میت از زمان احتضار تا به خاکسپاری و اعمال شب وحشت و… همه و همه حکایت از احترام خاص اسلام به اموات است. در بین احکام دو نقطه اوج دیده می شود. اگر یک کار در بردارنده بالاترین مصلحت باشد تعبیر به واجب می شود و اگر در نقطه مقابل باشد و متضمن مفسده، تعبیر به حرام می شود و اما حکم اسلام درباره اموات بدین صورت بیان شده است: غسل، کفن، نماز و دفن مسلمان اگر چه دوازده امامی نباشد بر هر مکفی واجب است و اگر بعضی انجام دهند، از دیگران ساقط می شود و چنانچه هیچ کس انجام ندهد، همه معصیت کرده اند.

هنگام مراسم خاکسپاری چهار کار لازم است. اول تنظیف و غسل میت است که نشان از توجه دقیق اسلام به پاکیزگی و طهارت است. ویژگی آب مورد استفاده برای مراسم خاکسپاری هم بیان شده که باید پاک و غیر غصبی باشد سه بار شستن، نوعی احترام است به کسی که اولاً خداوند او را بالاترین مخلوق نامیده است. دوم اینکه اگر وی رکنی از خانواده بوده، بازماندگان او را با کمال محبت شستشو دهند. او گرچه از دنیا رفته ولی عُلقه خویشی و محبت همچنان باقی است.

پس از آن حنوط است. در مراسم خاکسپاری و تدفین، حنوط یا خوشبو کردن قسمت هایی که به هنگام سجده روی زمین قرار می گرفته، نیز واجب است. که این هم حکایت از خوش سلیقگی اسلام است. یعنی مردن شخص و خاکسپاری به معنای تمام شدن پرونده و مختومه بودن آن نیست. در مراسم خاکسپاری و تدفین پس از غسل نوبت پوشاندن میت است که در سه تکه پارچه پاک و حلال واجب است وی را بپوشانند. پوشش از نیازهای فطری بشر است و این به لحاظ حفظ حرمت انسان ها است. که بدن او عریان و بی لباس نماند حتی در صورتی که جان و روح ندارد.

سپس بر پیکر پاک مرحوم، نماز خوانده می شود. نمازی با پنج تکبیر که نشان از پنج وعده نمازهای یومیه دارد. که تشییع کنندگان همراه با ولی میت به جای آورده و جنازه را به سوی خوابگاه ابدی مشایعت می کنند. پاره ای دیگر از مستحبات هست که روح آنها به ما می فهماند که از منویات اسلام آن است که همین جسم از زیر خاک سالم بماند و حتی روایت است که کسی چهل مرتبه غسل جمعه را در روز جمعه نزدیک به زوال انجام دهد، جسدش نمی پوسد و درباره برخی از شهدا، منقول است که جسم آنان سالم است.

مانند حرّ بن یزید ریاحی که برخی آن را دیده اند. و درباره برخی علماء ربانی هم منقول است که جسم آنان در قبر پس از سالها سالم باقی مانده است. و این مطلب که در روز قیامت معاد جسمانی هم هست و عقیده شیعه هم بر آن است موءید این است که باقی ماندن جسم مدنظر اسلام است. در اسلام باقی ماندن جسم زیر خروارها خاک آن هم بدون تغذیه مادی،از ارزشها است و حاکی از سلامت روح مرحوم است.

اسلام برای تشییع جنازه و مراسم خاکسپاری فرهنگ و آداب خاصی دارد حتی المقدور هنگام خاکسپاری جنازه را بر روی دست حمل کنند. کیفیت دفن مردان با زنان اندکی متفاوت است. به لحاظ آثار تربیتی برای تشییع کنندگان میت را با ذکرهایی خاص تشییع می کنند. حضور در قبرستان و دفن میت در اماکن خاص نیز از دیگر برنامه های اسلام است.

آداب خاکسپاری و تشییع جنازه

اسلام برای تشییع جنازه و مراسم خاکسپاری فرهنگ و آداب خاصی دارد

• در مراسم خاکسپاری كسى كه جنازه را حمل مى‏ كند، هنگام حمل جنازه بگويد: «بسم اللَّه و باللَّه وصلى اللَّه على محمّد و آل محمّد، اللهم اغفر للمؤمنين و المؤمنات».

• هنگام مراسم خاکسپاری جنازه را بر دوش بگذارند و ببرند و روى چهارپا و مانند آن برده نشود، تا از ثواب آن محروم نشوند، مگر آن‏كه عذرى باشد مثل دورى راه، البته حمل جنازه با چهارپا و مانند آن، معلوم نيست كه مكروه باشد.

• تشييع‏ كننده جنازه هنگام مراسم خاکسپاری در حال خشوع و تفكر باشد و چنين تصور كند كه خود او را برداشته و مى‏ برند و او بازگشت به دنيا را خواهش كرده و اجابت شده است.

• در حال تشييع پياده باشد و سوار شدن در آن حال مكروه است، مگر آن‏كه معذور باشد، البته در وقت بازگشتن مكروه نيست.

• هنگام مراسم خاکسپاری، تشييع کننده پشت سر جنازه يا در يكى از دو طرف آن راه برود و اولى (پشت سر) افضل است.

• هنگام مراسم خاکسپاری هر تشييع‏ كننده هر چهار طرف تابوت را بردارد و بهتر است اول جلوى تابوت طرف راست ميّت را بر دوش راست بگذارد سپس طرف راست آخر تابوت را روى دوش راست بگذارد بعد از آن طرف چپ آخر تابوت را روى دوش چپ بگذارد، آنگاه به قسمت چپ جلوى تابوت رفته آن را روى دوش چپ بگذارد.

• هنگام مراسم خاکسپاری صاحب عزا پا برهنه باشد و عباى خود را از دوش بردارد يا به طورى كه مناسب شخص عزادار است وضع ظاهرى خود را تغيير دهد تا اينكه معلوم شود او صاحب عزا است.

• خنديدن و لهو و لعب و برداشتن عبا براى غير صاحب عزا و تند راه رفتن به طورى كه منافى مداراى با ميّت باشد خصوصاً دويدن، در مراسم خاکسپاری و تشييع جنازه مكروه است، بلكه سزاوار است كه تشييع كنندگان هنگام خاکسپاری در راه رفتن ميانه‏ روى نمايند.

• در مراسم خاکسپاری آتش بردن پشت سر جنازه در حال تشييع مكروه است، مگر در شب كه چراغ يا هر روشنايى ديگر مكروه نيست.

• در موقع عبور جنازه، برخاستن شخص نشسته مكروه است، مگر آن‏كه ميّت كافر باشد كه در اين صورت بر مى‏ خيزد.

• بهتر آن است كه زن‏ها در تشييع جنازه و خاکسپاری شركت نكنند؛ اگر چه ميّت زن باشد و بعيد نيست شركت زن‏هاى جوان، در تشييع جنازه مكروه باشد.

منبع:

ettelaathekmatvamarefat.com

bashgah.tebyan.net

hawzah.net