قارچ سمی چه شکلی است + از کجا بفهمیم قارچ سمی است
اگر می خواهید بدانید که قارچ سمی چه شکلی است و اینکه از کجا بفهمیم قارچ سمی است با سماتک همراه باشید. قارچ سمی به گونه ای از قارچ های کلاهک دار گفته می شود که یکی یا چند توکسین حرارت-پایدار (مثل آمانیتین، فالوتوکسین، موسکارین) تولید می کند. این سموم با پختن، سرخ کردن یا خشک کردن از بین نمی روند و ممکن است کبد، کلیه یا دستگاه عصبی را تخریب کنند. هیچ روش خانگی قطعی برای تشخیص قارچ سمی وجود ندارد. تنها راه مطمئن، شناسایی علمی گونه در آزمایشگاه یا توسط یک متخصص قارچ شناس است.
قارچ سمی چه شکلی است
قارچ های سمی معمولاً ویژگی هایی دارند که با دقت می توان متوجه آن شد، اما تشخیص قطعی آن فقط از عهده متخصص برمی آید. اما می خواهیم بدانیم که قارچ سمی چه شکلی است؟
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| حلقه سفید دور ساقه (Annulus) | حلقه ای شبیه دامن که بقایای پرده محافظ کلاهک است؛ در بسیاری از قارچ های سمی خانواده آمانیتا دیده می شود. |
| کیسه پایه ای (Volva) | کیسه ای فنجانی شکل در انتهای ساقه که اغلب زیر خاک پنهان است و باید با دقت نمایان شود؛ از نشانه های سمی بودن قارچ. |
| تیغه های روشن (سفید یا کرم) | در حالی که بسیاری از قارچ های خوراکی تیغه هایی به رنگ صورتی یا قهوه ای دارند، تیغه های کاملاً روشن می توانند هشداردهنده باشند. |
| کلاهک با لکه های برجسته | وجود خال های سفید روی زمینه قرمز (مانند Amanita muscaria) یا دانه های زبر در برخی لپیوتاها می تواند نشانه سمّی بودن باشد. |
| تغییر رنگ گوشت پس از برش | در برخی گونه های سمی، گوشت قارچ پس از بریدن به رنگ آبی یا سبز تغییر می کند؛ نتیجه واکنش شیمیایی درون بافت. |
محیط رشد قارچ های سمی
- خاک اسیدیِ جنگل های شمال و غرب ایران، کنار درختان راش، بلوط و کاج؛ محل شایع آمانیتا.
- روی تنه و کنده در حال پوسیدگی؛ بسیاری از گالرینا ها سمی اند.
- مراتع خیس پس از بارندگی شدید بهار؛ ترکیب رطوبت و مواد آلی کمک می کند گونه های قارچ سمی ظاهر شوند.
انواع قارچ های سمی در ایران
| گونه | مشخصات ظاهری | محل شیوع | نکات مهم شناسایی |
|---|---|---|---|
| Amanita phalloides (کلاهک مرگ) | کلاهکی به رنگ سبز زیتونی، تا قطر ۱۵ سانتی متر؛ تیغه ها و ساقه سفید؛ پایه دارای ولوا مشخص | جنگل های شمالی و غربی با آب و هوای معتدل | یکی از مرگبارترین قارچ های جهان؛ تنها چند گرم از آن کشنده است |
| Amanita verna (آمانیتا بهاری) | کلاهک سفید مایل به کرم، در ابتدا کروی و سپس تخت می شود؛ قطر حدود ۱۰ سانتی متر | مناطق مرطوب کوهستانی و ارتفاعات | بدون بوی خاص ولی بسیار سمی؛ نباید با گونه های خوراکی سفید اشتباه شود |
| Amanita virosa (آمانیتای سوزان یا کشنده سفید) | کاملاً سفید، کلاهک در هوای نمناک حالت لزج دارد؛ بوی تند و ناخوشایند | جنگل های سردسیر و مرطوب | ظاهر فریبنده و کاملاً سفید آن، عامل بسیاری از مسمومیت ها است |
| Galerina marginata (گالرینا مرزی) | کلاهک قهوه ای عسلی با خطوط نازک و حلقوی در لبه ها؛ اندازه متوسط | بر روی چوب های پوسیده و کنده درخت | علیرغم اندازه کوچک، حاوی سم آماتوکسین مرگبار است |
| Lepiota brunneoincarnata (لپیوتای قهوه ای صورتی) | کلاهکی کوچک (کمتر از ۶ سانتی متر) با فلس های قهوه ای؛ تیغه ها سفید و سپس زرد می شوند | چمنزارهای شهری، به ویژه مناطق پارکی | شباهت زیاد به قارچ های خوراکی کوچک؛ بسیار سمی |
| Lepiota subincarnata (لپیوتای صورتی کم رنگ) | ظاهری مشابه گونه بالا اما با فلس های ریزتر و منظم تر | نواحی شمالی ایران و جنگل های نیمه مرطوب | تنها با بررسی دقیق می توان آن را از گونه قبلی تشخیص داد |
معرفی انواع گونه های قارچ سمی
1. آمانیتا فالوئید (Amanita phalloides)
آمانیتا فالوئید (Amanita phalloides) که با نام های خطرناکی مانند کلاهک مرگ شناخته می شود، یکی از مرگبارترین قارچ های سمی در جهان است. این قارچ به دلیل ظاهر نسبتاً بی خطر خود، عامل بسیاری از مسمومیت های کشنده در طبیعت بوده است.
کلاهک این قارچ معمولاً محدب است و سطحی صاف و خشک دارد. رنگ آن از سبز زیتونی تا سبز تیره متغیر است و ممکن است در نور یا رطوبت تغییراتی جزئی در شفافیت آن دیده شود. قطر کلاهک می تواند تا ۱۵ سانتی متر برسد و بافتی گوشتی و نسبتاً ضخیم دارد.
پایه یا ساقه قارچ به رنگ سفید و صاف است و معمولاً تا ۱۵ سانتی متر طول دارد. در قاعده ساقه، اغلب بقایای کیسه ای شکل ولوا دیده می شود و حلقه ای سفید در قسمت بالایی ساقه وجود دارد که از بقایای پرده محافظ اولیه است.
آمانیتا فالوئید حاوی سم کشنده آماتوکسین است که حتی در مقدار بسیار کم، می تواند به نارسایی حاد کبد و مرگ منجر شود. از آن جا که این قارچ شباهت هایی با برخی گونه های خوراکی دارد، تنها روش ایمن، پرهیز کامل از چیدن قارچ های ناشناس و اعتماد به قارچ های پرورشی استاندارد است. شناسایی این گونه صرفاً باید توسط قارچ شناس حرفه ای انجام شود.
2. آمانیتا ورنا (Amanita verna)
آمانیتا ورنا (Amanita verna) یکی از گونه های بسیار سمی و خطرناک خانواده آمانیتا است که ظاهری ساده و سفید رنگ دارد و ممکن است به اشتباه با قارچ های خوراکی سفید اشتباه گرفته شود.
کلاهک این قارچ می تواند تا قطر ۱۰ سانتی متر رشد کند. در مراحل ابتدایی رشد، کلاهک حالتی کروی دارد، اما به مرور باز می شود و به شکلی محدب درمی آید. رنگ کلاهک از سفید خالص تا سفید کرمی و گاهی سفید مایل به زرد متغیر است. سطح آن معمولاً صاف، بدون زبری یا فلس مشخص است.
تیغه ها کاملاً سفید و متراکم اند و تا پایان عمر قارچ تغییر رنگ نمی دهند. گوشت داخلی قارچ نیز به رنگ سفید باقی می ماند و اغلب بی بو یا با بوی بسیار ملایم توصیف می شود.
پایه (ساقه) این گونه نیز سفید و استوانه ای شکل است و می تواند تا ۱۲ سانتی متر طول داشته باشد. اغلب در پایه ساقه، بقایای پرده یا ولوا دیده می شود که از نشانه های مهم شناسایی خانواده آمانیتاست.
آمانیتا ورنا حاوی سم آماتوکسین است و مصرف حتی مقدار کمی از آن می تواند آسیب شدید به کبد و کلیه وارد کند و بدون درمان فوری، منجر به مرگ شود. تشخیص آن باید تنها توسط قارچ شناس متخصص انجام شود و از هرگونه چیدن یا مصرف قارچ های سفید ناشناس در طبیعت باید به شدت پرهیز کرد.
3. آمانیتا ویرسا (Amanita virosa)
آمانیتا ویرسا (Amanita virosa) که به نام هایی مانند فرشته مرگ سفید نیز شناخته می شود، یکی از کشنده ترین قارچ های سمی جهان است. این قارچ ظاهری کاملاً سفید و فریبنده دارد که تشخیص آن را برای افراد ناآشنا دشوار می سازد.
کلاهک آمانیتا ویرسا می تواند تا قطر ۱۲ سانتی متر رشد کند و معمولاً شکلی محدب تا مخروطی دارد. در شرایط آب و هوایی مرطوب، سطح کلاهک حالت لزج و براق پیدا می کند که از ویژگی های شاخص آن به شمار می رود. رنگ تیغه ها نیز سفید است و این رنگ در سراسر مراحل رشد قارچ حفظ می شود.
پایه یا ساقه این قارچ نیز به رنگ سفید و استوانه ای شکل است و تا حدود ۱۲ سانتی متر طول دارد. این پایه معمولاً صاف و ساده به نظر می رسد، اما ممکن است دارای ولوا یا حلقه هایی باشد که در تشخیص دقیق تر کمک می کند.
آمانیتا ویرسا حاوی ترکیبات مرگباری چون آماتوکسین است و حتی مصرف مقادیر اندک آن می تواند به نارسایی کبد، مسمومیت شدید و در بسیاری از موارد مرگ منجر شود. ظاهر بی خطر و سفید رنگ این قارچ باعث می شود که اغلب با گونه های خوراکی اشتباه گرفته شود؛ بنابراین، شناسایی آن حتماً باید توسط متخصص صورت گیرد.
4. گالرینا مارگیناتا (Galerina marginata)
گالرینا مارگیناتا (Galerina marginata) یکی از قارچ های سمی بسیار خطرناک است که به دلیل رشد در محیط های طبیعی و شباهت با گونه های خوراکی، خطر جدی برای افراد ناآشنا ایجاد می کند.
کلاهک این قارچ می تواند تا قطر ۱۰ سانتی متر رشد کند و شکلی صاف تا اندکی محدب دارد. رنگ آن زرد قهوه ای تا قهوه ای مایل به خرمایی است و یکی از ویژگی های متمایز آن، وجود خطوطی بسیار ظریف و موازی در لبه کلاهک است که حالت ردیفی دارند و در نور یا رطوبت به خوبی قابل مشاهده اند.
این گونه معمولاً به صورت گروهی یا خوشه ای رشد می کند و اغلب روی چوب های پوسیده، تنه های افتاده یا کنده های در حال تجزیه دیده می شود. رنگ کلاهک در ابتدا زرد روشن است اما با رسیدن به بلوغ و آزاد شدن اسپورها، به تدریج تیره تر شده و به قهوه ای عمیق تر تبدیل می شود.
ساقه یا پایه قارچ، استوانه ای شکل و به طور میانگین تا ۱۲ سانتی متر طول دارد. در ابتدای رشد سفید رنگ است ولی با گذشت زمان و افزایش سن قارچ، رنگ آن نیز تیره تر می شود.
گالرینا مارگیناتا دارای سمی به شدت کشنده به نام آماتوکسین است که مصرف آن حتی در مقادیر کم می تواند آسیب جدی به کبد وارد کند. به همین دلیل، شناسایی آن تنها باید توسط متخصص انجام شود و از هرگونه تماس یا چیدن آن باید خودداری کرد.
5. لپیوتا برونیون اینکارناتا (Lepiota brunneoincarnata)
لپیوتا برونیون اینکارناتا (Lepiota brunneoincarnata) یکی از گونه های بسیار سمی و خطرناک در میان قارچ های کوچک است. قطر کلاهک آن تا ۶ سانتی متر می رسد و در مراحل اولیه رشد، حالتی نیم کروی تا محدب دارد. با گذشت زمان، کلاهک به تدریج باز شده و به شکلی صاف یا نسبتاً محدب درمی آید.
سطح کلاهک با فلس هایی قهوه ای رنگ پوشیده شده که بر روی زمینه ای روشن پراکنده اند و ظاهری خال دار و هشداردهنده به آن می دهند. رنگ تیغه ها در آغاز کاملاً سفید است، اما با رشد قارچ، این رنگ به تدریج به کرمی و سپس زرد تیره متمایل می شود.
ساقه یا پایه این قارچ سمی، تا حدود ۵ سانتی متر رشد می کند و هرچه به پایه نزدیک تر می شود، رنگ آن تیره تر شده و با فلس هایی قهوه ای پوشیده می شود که نمای ظاهری آن را زِبر و پوسته پوسته نشان می دهد.
این گونه به دلیل شباهت ظاهری با برخی قارچ های خوراکی کوچک، بسیار خطرناک است و حتی مصرف مقدار اندکی از آن می تواند منجر به مسمومیت شدید یا مرگ شود. شناسایی آن تنها باید توسط متخصصان قارچ شناسی انجام گیرد.
6. لپیوتا سابینکارناتا (Lepiota subincarnata)
لپیوتا سابینکارناتا (Lepiota subincarnata) یکی از گونه های کوچک اما بسیار خطرناک قارچ های سمی است. کلاهک آن تا قطر ۶ سانتی متر رشد می کند و در آغاز شکلی نیم کروی تا محدب دارد. با گذر زمان، این کلاهک بازتر می شود و به شکل صاف یا کمی محدب درمی آید.
سطح کلاهک معمولاً با فلس هایی قهوه ای رنگ پوشیده شده که بر زمینه ای روشن پراکنده اند و ظاهری لکه دار یا زِبَردار به قارچ می دهند. تیغه ها در ابتدا سفید هستند اما به تدریج به رنگ کرمی و سپس زرد تیره تغییر می کنند.
ساقه یا پایه قارچ، تا حدود ۵ سانتی متر طول دارد و هرچه به سمت قاعده می رسد، رنگ آن تیره تر می شود. این بخش نیز مانند کلاهک، با فلس هایی قهوه ای رنگ پوشیده شده که بافت آن را زبرتر و تشخیص پذیرتر می سازد.
لپیوتا سابینکارناتا ظاهری ساده دارد اما حاوی سمّی بسیار قوی ست که در صورت مصرف می تواند تهدید جدی برای جان انسان باشد. شناسایی دقیق آن تنها توسط متخصص ممکن است.
از کجا بفهمیم قارچ سمی است
علاوه بر شکل قارچ سمی که در ابتدای مقاله بیان خواهیم شما می توانید از روی این 5 نشانه متوجه سمی بودن قارچ شوید:
1. رنگ و بافت کلاهک
رنگ و ظاهر کلاهک قارچ ها می تواند سرنخی مهم درباره سمی بودن آن ها باشد. اگر کلاهک رنگ هایی مانند قرمز، نارنجی، زیتونی یا سبز داشته باشد، یا سطح آن با فلس های سفید یا قهوه ای پوشیده شده باشد، باید با احتیاط به آن نگاه کرد. چنین ویژگی هایی اغلب در قارچ های سمی دیده می شود و زنگ خطری جدی به شمار می روند.
یکی از شناخته شده ترین گروه های قارچ سمی خانواده آمانیتا است. این قارچ ها معمولاً کلاهکی خشک، فلس دار و برجسته دارند که ظاهرشان به راحتی قابل تشخیص است، اما نباید صرفاً بر اساس ظاهر قضاوت کرد؛ چون اشتباه در این زمینه می تواند بسیار خطرناک باشد.
2. تیغه ها (پره ها) و هاگدان
یکی از نشانه هایی که در شناسایی قارچ های سمی باید به آن توجه کرد، شکل و رنگ تیغه ها (یا همان پره های زیر کلاهک) است. وقتی تیغه ها رنگ روشن دارند – مثلاً سفید یا کرم – و با تراکم زیاد در زیر کلاهک قرار گرفته اند، احتمال اینکه قارچ متعلق به خانواده آمانیتا باشد زیاد است؛ و این یعنی خطر سمی بودن آن بسیار جدی است.
در گونه هایی مثل راسولا (Russula) نیز، تیغه ها معمولاً شکننده اند. در گذشته برای تشخیص، مزه کردن قارچ روش رایجی بود و طعم تند را نشانه سمی بودن می دانستند. اما این کار به هیچ وجه ایمن یا علمی نیست و ممکن است خطر مسمومیت جدی به دنبال داشته باشد. حتی یک تکه کوچک هم می تواند کشنده باشد.
3. ساقه، حلقه و ولوا
یکی از نشانه های مهم در شناسایی قارچ های سمی، شکل و ساختار ساقه است. وجود حلقه ای شبیه به دامن دور ساقه یا کیسه ای نازک به نام ولوا در پایه آن، از مهم ترین علامت هایی است که احتمال سمی بودن قارچ را بالا می برد.
در بسیاری از گونه های خطرناک، به ویژه اعضای خانواده آمانیتا، ساقه حالتی پیازی یا متورم در بخش پایینی دارد که به آن Bulbous Base گفته می شود. این شکل غیرعادی در پایه ساقه، یکی از نشانه های هشداردهنده ای ست که باید جدی گرفته شود. مشاهده چنین ویژگی هایی یعنی زمان آن رسیده که از چیدن و مصرف آن قارچ صرف نظر کنید.
4. بوی غیرعادی
یکی از نشانه های قابل توجه در شناسایی قارچ های سمی، بوی آنهاست. برخی از این قارچ ها بویی شبیه مواد شیمیایی دارند؛ مثلاً ممکن است بوی ید، جوهر هندی یا حتی نوعی تندی ناخوشایند به مشام برسد. طعم آن ها نیز معمولاً تلخ، سوزاننده یا زننده است.
اگر بوی قارچ شبیه بادام تلخ یا رازیانه تند باشد، باید با دقت و احتیاط بیشتری برخورد کرد؛ چرا که این نوع بوها در میان قارچ های سمی بسیار رایج است و می تواند نشانه ای از وجود مواد سمی کشنده باشد. در این شرایط، بهترین تصمیم پرهیز کامل از لمس یا مصرف آن است.
5. واکنش به آسیب
نحوه واکنش قارچ به بریدن یا آسیب دیدن، می تواند سرنخی مهم برای شناسایی نوع آن باشد. اگر سطح برش خورده به سرعت تیره یا آبی شود، یا از آن مایعی سفید رنگ خارج شود – مانند آنچه در گونه های میلک کپ (شیردارها) دیده می شود – باید این نشانه ها را جدی گرفت.
تغییر سریع رنگ در اثر تماس با هوا یا آسیب دیدگی، یکی از علامت های هشداردهنده است که در برخی از گونه های سمی به وضوح دیده می شود. چنین واکنش هایی معمولاً نشانه وجود ترکیبات شیمیایی خاص و گاهی بسیار خطرناک در بافت قارچ هستند.
کلام پایانی
تشخیص قارچ سمی از روی شکل و تنها با نگاه کردن یا حدس زدن از روی رنگ و بو، نه تنها قابل اطمینان نیست، بلکه می تواند به بهایی سنگین تمام شود. بسیاری از قارچ های کشنده ظاهری فریبنده و بی خطر دارند؛ به همین دلیل تکیه بر تجربه شخصی یا روش های غیرعلمی ممکن است جان شما را به خطر بیندازد.