حساسیت به شیر خشک در نوزاد امری است که در برخی از نوزادان رخ می دهد و باید علائم حساسیت به شیر خشک در نوزاد ابتدا تشخیص داده شود و سپس بهترین شیر خشک ضد حساسیت برای نوزاد انتخاب شود.
علائم حساسیت به شیر خشک در نوزادان بسیار مشخص است مهمترین نشانه های حساسیت به شیر خشک در نوزاد عبارتند از: تف کردن مکرر نوزاد، استفراغ، نشانه هایی از دل درد مثل گریه، اسهال، مدفوع خونی، کم بودن وزن نوزاد، کهیر، سرفه کردن یا خس خس سینه نوزاد، گرفتن بینی و ریزش اشک از چشم نوزاد، سخت نفس کشیدن و… از علائم حساسیت نوزاد به شیر خشک می باشد! اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه کند، بروز حساسیت به شیر خشک در نوزاد به معنی واکنش نشون دادن به فرآودههای لبنی می شه که مادره مصرف کرده است، پروتئین های شیر نوشیده شده توسط مادر از شیر سینه به نوزاد شیرخوار منتقل می شه؛ اما اگه نوزاد شیر خشک می خورد، در اصل به پروتئین های شیر گاو موجود توی شیر خشک حساسیت دارد!
حساسیت به شیر خشک در نوزاد از جمله دغدغه والدینی است که با گرسنگی و بروز علایم حساسیت نو رسیده خود به صورت همزمان مواجه اند. خیلی از نوزادان به دلایل مختلف نمی تونن، از سینه مادر شیر بخورند، شیر ندادن عمدی مادر، آسیب و یا نافرم بودن نوک سینه مادر، ناتوانی فک کودک و… همه اینها در کنار عواملی چون شاغل بودن مادر و… باعث می شود که کودک از شیرخشک تغذیه کند؛ اما در این بین برخی نوزادان هنگام مصرف شیر خشک دچار بروز علائمی مبنی بر حساسیت نوزاد به شیر خشک می شوند. نوزادانی که به شیر خشک حساسیت دارند، سیستم ایمنی بدنشان واکنش منفی به پروتئین های موجود توی شیر گاو نشان می دهد.
شیر گاو پروتئین گاوی دارد و در بسیاری از شیر خشک های نوزادان موجود است. نوزادان مبتلا به حساسیت به پروتئین گاوی اغلب اولین علایم حساسیت به پروتئین گاوی خود را چند روز یا چند هفته پس از اولین مصرف شیر خشک حاوی شیر گاو نشان میدهند. حساسیت به شیر خشک در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند، بسیار کمتر از نوزادانی است که شیر خشک میخورند. افراد در هر سنی ممکن است به شیر آلرژی داشته باشند، اما در نوزادان و کودکان بیشتر دیده میشود. آلرژی بسیاری از کودکان با بزرگتر شدن آنها از بین میرود، اما در برخی همچنان ادامه مییابد.
اگر کودک شما حساسیت به پروتئین گاوی داشته باشد، بایستی همیشه آمپول “اپی نفرین” را در دسترس داشته باشید تا در صورت بروز واکنش آلرژیک شدید (به نام آنافیلاکسی)، به سرعت تزریق را انجام دهید. آمپولهای آماده تزریق اپی نفرین را به سادگی میتوانید استفاده کنید. این آمپول ها به شکل یک قلم بزرگ هستند و به راحتی تزریق میشوند. پزشک به شما روش تزریق آن را نشان خواهد داد.
در کودکانی که پس از مصرف شیر، به سرعت علائم حساسیت به شیر خشک در نوزاد را نشان میدهند، واکنش آلرژیک بصورت زیر بروز میکند:
خستگی
مشکل تنفسی
سرفه
سوزش گلو
احساس خفگی
ناراحتی معده و دل درد
استفراغ
اسهال
خارش چشم ها، آبریزش و تورم چشمها
التهابات پوستی
تورم
افت فشار خون به طوری که باعث سرگیجه یا از دست دادن هوشیاری شود
شدت حساسیت به شیر خشک در نوزاد متفاوت است. هر کودک در هر بار مواجهه با ماده آلرژن، ممکن است واکنشهای متفاوتی از خود نشان دهد. این بدان معنی است که اگرچه در ابتدا ممکن است واکنش آلرژیک خفیف باشد، اما در آینده میتواند شدیدتر و حتی مرگ آور باشد.
حساسیت به شیر خشک در نوزادان را چگونه تشخیص دهیم در ادامه با ما همراه باشید:
تغییرات پوستی نوزاد: در مدتی که این شیر را به فرزندتان می دهید باید به پوست فرزندتان توجه ویژه ای داشته باشید. بسیاری از انواع حساسیت به شیر خشک در نوزاد به صورت خارش، اگزما، خشکی پوست، پوسته پوسته شدن و کهیر خود را نشان می دهد و ممکن است قسمتی از پوست یا تمام آن را درگیر کنند.
به شیرخوردن نوزاد دقت کنید: اگر کودک بعد از خوردن شیر گاز زیادی دفع کند احتمال دارد به آن نوع شیر خشک حساسیت داشته باشد.
استفراغ و آب دهان نوزاد: بچه ها در ماه های ابتدای زندگی دچار ریفلاکس می شوند و بارها ممکن است هنگامی که می خواهید گاز معده آنها را خارج کنید روی شانه شما شیر بالا بیاورند، این حالت کاملا طبیعی است اما مراقب استفراغ های غیرطبیعی و مکرر و همچنین بیرون ریختن مقدار زیاد بزاق کودک از دهانش باشید زیرا این دو تغییر می توانند از نشانه های حساسیت به شیر خشک در نوزادان باشند.
تغییرات ناحیه مقعد نوزاد: به مقعد فرزندتان توجه کنید، اگر پوست اطراف این ناحیه به صورت دایره ای قرمز شده باشد و با کرم های ضدسوختگی ناحیه پوشک بهبود نیابد شاید نوزادتان به آن شیر خشک حساسیت داشته باشد.
تغییرات روده ای نوزاد: توجه به کارکرد روده کودک اهمیت دارد. اگر بعد از مصرف نوع به خصوص شیر خشک کارکرد روده فرزندتان تغییر قابل توجهی داشت می توانید احتمال دهید فرزندتان به آن نوع شیر خشک حساسیت دارد.
تغییرات صورت نوزاد: ببینید زبان، دهان یا صورت فرزندتان باد نکرده باشد. گاهی در موارد شدید حساسیت تورم هایی در ناحیه صورت دیده می شود که ممکن است تنفس کودک را دشوار کند.
مدفوع غیرطبیعی نوزاد: اگر فرزندتان را از شیرخود گرفته اید و می خواهید او را با شیرخشک تغذیه کنید، ممکن است مدفوع فرزندتان تغییر شکل دهد و بوی متفاوتی داشته باشد اما اگر بوی مدفوع متعفن است و مدفوع خیلی سفت یا خیلی شل شده ممکن است شیر خشک انتخابی شما برای فرزندتان حساسیت زا باشد.
ناراحتی در هضم غذا نوزاد: اگر در مدتی که آن نوع شیرخشک را به فرزندتان می دهید شیرخوار دچار پریشانی شد، گریه های شدیدکرد ، پیچ و تاب خورد یا دیگر علائم ناراحتی را از خود نشان داد و برای این ناراحتی ها علت به خصوصی نیافتید، احتمال دارد شیر خشک مصرفی تان برای کودک حساسیت زا باشد.
افزایش یا کاهش وزن نوزاد: اگر فرزندتان در طول مصرف نوع به خصوصی از شیر خشک اسهال و استفراغ شود ممکن است وزن لازم را نگیرد. بنابراین به وزن فرزندتان هم توجه داشته باشید.
تنفس نوزاد: گرفتگی بینی، آسم، عطسه یا تنگی نفس شیرخوار می تواند در اثر ناراحتی های ویروسی یا برخی مشکلات تنفسی ایجاد شود اما اگر تمام این احتمال ها رد شده ممکن است ناراحتی تنفسی کودک به دلیل حساسیت او به شیر خشک باشد.
تغییر خواب نوزاد: در مواردی مشکلات خواب کودک از قبیل پریشانی و از خواب پریدن او ممکن است ناشی از حساسیتش به شیر خشک باشد.
نوزاد همچنین ممکن است به دلیل حساسیت به شیر خشک شرایط زیر را تجربه کنند:
عدم تحمل شیر خشک، که با نشانههای شل شدن مدفوع، وجود خون در مدفوع، امتناع از خوردن غذا، نا آرامی یا تحریک پذیری و کولیک ظاهر میشود و به مدت چند ساعت تا چند روز ادامه مییابد.
عدم تحمل لاکتوز، زمانی که بدن توانایی هضم شیر را ندارد و در هنگام هضم آن با مشکل مواجه میشود.
اگر مطمئن نیستید که کودک شما مبتلا به آلرژی یا عدم تحمل شیر خشک است، موضوع را پزشک کودک در میان بگذارید.
اگر کودک علائم واکنش آلرژیک حساسیت به شیر خشک را از خود نشان میدهد، از برنامه تغذیهای که پزشک در اختیارتان قرار داده است، پیروی کنید. اگر کودک نشانههای شدیدتری را بروز داد (مانند تورم دهان و گلو، مشکل تنفسی یا علائم مربوط به دو قسمت مختلف بدن مانند التهابات پوستی همراه با استفراغ)، اقدامات زیر را انجام دهید:
به سرعت آمپول اپی نفرین را تزریق کنید. در هنگام بروز واکنش آلرژیک هر ثانیه ارزش دارد، وقت را تلف نکنید! سپس، با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید یا کودک را به نزدیکترین اورژانس بیمارستانی برسانید. کودک بایستی در اسرع وقت تحت نظارت پزشکی قرار گیرد، زیرا ممکن است حمله دوم با شدت بیشتری اتفاق بیفتد.
اگر فکر میکنید نوزاد شما به شیر خشک حساسیت دارد، مساله را با پزشک کودک در میان بگذارید. او از شما سؤالاتی میکند و با شما در مورد آنچه که اتفاق افتاده، صحبت میکند. پس از معاینه نوزاد، ممکن است درخواست آزمایش خون و مدفوع کند. هم چنین ممکن است، پزشک شما را به یک متخصص آلرژی (پزشک متخصص در درمان آلرژی ها) ارجاع دهد.
متخصص آلرژی ممکن است آزمایش پوستی روی نوزاد انجام دهد. در آزمایش پوستی، پزشک یا پرستار مقدار کمی پروتئین شیر را بر روی پوست قرار میدهد، سپس روی پوست به مقدار کمی خراشیده میشود. اگر نوزاد به پروتئین شیر حساسیت داشته باشد، پوست در آن ناحیه مانند جای نیش حشرات کمی متورم میشود.
اگر متخصص آلرژی دریابد که کودک شما در معرض خطر واکنش آلرژیک جدی قرار دارد، تزریق آمپول اپی نفرین تجویز خواهد شد.
اگر کودک به شیر خشک حساسیت داشته باشد سیستم ایمنی بدن او نسبت به پروتئین شیر گاو واکنش نشان می دهد. گاهی شیرخوارانی که از شیرمادر تغذیه می شوند هم به شیرگاوی که مادرشان مصرف کرده، حساسیت نشان می دهند. در هر صورت اگر کودکی به پروتئین های شیر گاو حساسیت داشته باشد و این پروتئین ها به هر طریقی وارد بدن او شوند سیستم ایمنی کودک، پروتئین گاو را ماده ای مهاجم تلقی می کند و در برابر آن هیستامین و برخی مواد شیمیایی دیگر را ترشح می کند.
اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه میکند:
اگر نوزاد به شیر مادر آلرژی داشته باشد، بایستی با متخصص آلرژی پیرامون تغییر در رژیم غذایی خود صحبت کنید.
اگر نوزاد از شیر خشک تغذیه میکند:
اگر نوزاد به شیر خشک آلرژی داشته باشد، پزشک “شیر خشک کاملا هیدرولیز شده” یا “شیر خشک بر پایه آمینو اسید” برای نوزاد تجویز میکند. در این شیر خشک ها پروتئینها به ذرات ریز شکسته میشوند، به گونهای که احتمال ابتلا به واکنشهای آلرژیک در نوزاد را کاهش میدهند.
شیر خشکهای “نیمه هیدرولیز شده” نیز در بازار موجوند، اما این شیر خشکها ضد آلرژی نیستند و ممکن است منجر به واکنشهای آلرژیک قابل توجهی شوند.
اگر در مورد حساسیت به شیر خشک در نوزادان نگران هستید، بهتر است با پزشک فرزندتان صحبت کنید و با مشورت هم را انتخاب کنید. سعی نکنید خودتان در منزل شیر خشک تهیه کنید! شیر خشکهای آماده توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) تایید شده و از طریق یک فرایند بسیار تخصصی تولید شدهاند که نمیتوان آن را در منزل مشابه سازی کرد. دیگر انواع شیر که برای کودکان بزرگتر استفاده میشود نیز برای نوزادان مناسب نیست.
شیر خشک های تاریخ گذشته را نخرید یا اگر در خانه دارید از آنها استفاده نکنید، زیرا بعد از گذشت تاریخ درج شده روی بسته کیفیت و ارزش غذایی شیر خشک دستخوش تغییر می شود. یادتان باشد که کیفیت بسته شیر خشک هم برای ما مهم است. اگر بسته یا قوطی باد کرده، پاره شده یا سوراخ شده یا زنگ زده از خرید آن محصول خودداری کنید.
برای درمان حساسیت نوزاد به شیر خشک چه کار کنیم؟ خوشبختانه قطع شیر مصرفی مادر و تعویض شیر خشک کودک به سرعت علائم حساسیت نوزاد به شیر خشک رو برطرف و حال عمومی کودک رو بهبود می بخشه! قبل از این که خودسرانه به داروخانه یا فروشگاه مواد بهداشتی بروید، به متخصص کودکان معالج فرزندتان سری بزنید و علائم حساسیت به شیر خشک در نوزاد را برای او شرح دهید. متخصص می تواند نوع مناسبی از شیر خشک را به شما پیشنهاد کند تا فرزندتان دوباره دچار حساسیت به شیر خشک نشود. یادآوری می شود تغذیه کودک با شیرمادر تا 6 ماه اول زندگی احتمال بروز حساسیت به انواع شیر و به خصوص شیر خشک را کاهش می دهد.
شیر خشک یک جایگزین مغذی برای شیر مادر است و حتی برخی از ویتامینها و مواد غذایی که باید از طریق مکمل به نوزاد داده شوند نیز در شیر خشک وجود دارند. اما می خواهیم بدانیم که بهترین شیر خشک ضد حساسیت برای نوزاد کدام است؟ با اینحال اندازه شیر مادر برای نوزاد مفید نیست. برای مثال، شیر خشک نمیتواند کودک شما را در مقابل عفونتها محافظت کند. شیر خشک در محیط استریل تولید شده و در تولید آن سعی میشود تا در حد امکان از روی شیر مادر کپیبرداری شود. شیر خشک ترکیبی از پروتئینها، قندها، چربیها و ویتامینهایی است که در خانه امکان درست کردن آن وجود ندارد.
اولین شیر خشک داده شده به نوزاد باید از نوع شیر اول و شیر خشک ضد حساسیت به پروتئین گاوی باشد. شیر گاو موجود در شیر خشک دارای دو نوع پروتئین است – کازئین و وی. شیر خشک شیر اول بر پایه پروتئین وی بوده و تصور میشود که هضم آن نسبت به دیگر انواع شیر خشک آسانتر باشد. تا زمانی که پزشک به شما توصیه نکرده است، تنها شیر خشک موردنیاز برای کودک، شیر خشک شیر اول میباشد. کودک میتواند تا زمان شروع به استفاده از غذاهای جامد در حدود ۶ ماهگی از این نوع شیر خشک استفاده کرده و حتی استفاده از آن را تا یک سال ادامه دهد. مدرک خاصی مبنی بر مفید یا مضر بودن استفاده از انواع دیگر شیر خشک وجود ندارد. زمانی که کودک به یک سالگی رسید میتواند از شیر کامل گاو، بز و یا گوسفند استفاده کند (البته این شیر باید پاستوریزه باشد).
شیر خشک شیر بز
شیر خشک شیر بز از بدو تولد برای نوزاد مناسب است. انواع مختلفی از این نوع شیر خشک در فروشگاهها وجود دارند. استانداردهای رعایت شده برای تولید این نوع از شیر خشک همانند استانداردهای شیر خشک شیر گاو میباشند. احتمال بروز آلرژی در کودک در اثر استفاده از شیر خشک شیر بز، کمتر از شیر خشک شیر گاو نخواهد بود. شیر خشک شیر بز برای کودکانی که به شیر گاو حساسیت دارند (آلرژی به پروتئینهای شیر گاو) مناسب نیست چراکه پروتئینهای موجود در شیر این دو جانور بسیار شبیه هستند.
شیر خشک کودکان گرسنه
این نوع از شیر خشک حاوی مقدار بیشتری کازئین نسبت به وی بوده و هضم کازئین برای کودک کار دشوارتری است. باوجوداینکه معمولاً گفته میشود که این نوع از شیر خشک برای “کودکان گرسنهتر” مناسب است، هیچ مدرکی مبنی بر بیشتر خوابیدن کودک پس از خوردن این نوع شیر خشک وجود ندارد.
شیر خشک ضد ریفلاکس
شیر خشک ضد ریفلاکس از زمان تولد برای نوزاد مناسب است ولی قبل از استفادهی آن، با پزشک مشورت کنید. این نوع از شیر خشک با هدف جلوگیری از ریفلاکس (بالا آوردن شیر) در کودکان به صورت غلیظ تهیه میشود. تنها در صورتی استفاده از شیر خشک غلیظ توصیه میشود که پزشک مصرف آن را تأیید کند و کودک به صورت مکرر شیر خورده شده را بالا آورده و بی قرار شده باشد. در دستورالعملهای موجود بر روی قوطی برخی از شیر خشک های ضد ریفلاکس گفته شده است که آب جوشیده شده را قبل از درست کردن شیر به مدت ۴۵ دقیقه برای خنک شدن بگذارید. بااینحال مهم است که والدین شیر خشک را با آبجوشی که حداکثر ۳۰ دقیقه برای خنک شدن باقیمانده است درست کنند تا دمای آب حداقل ۷۰ درجهی سانتیگراد باشد. این نوع شیر خشک استریل نبوده و استفاده از آب با این دما میتواند باکتریهای مضر باقیمانده را از بین ببرد.
شیر خشک خاص
برخی انواع شیر خشک هم برای نوزاد نارس یا شیرخوارانی که نیازهای تغذیهای بهخصوصی دارند، تولید میشوند.
شیر خشک راحتی (کامفورت)
شیر خشک راحتی را میتوان از بدو تولد مورد استفاده قرار داد ولی قبل از مصرف آن با پزشک مشورت کنید. این نوع از شیر خشک حاوی پروتئینهای شیر گاو بوده که بهطور جزئی تجزیه شدهاند (هیدرولیز جزئی). این کار فرایند هضم را راحتتر کرده و به پیشگیری از مشکلات گوارشی مثل کولیک یا یبوست کمک میکند. البته اثباتی برای این مورد وجود ندارد. شیر خشک های هیدرولیز شده برای کودکانی که به شیر گاو حساسیت دارند مناسب نیستند.
شیر خشک بدون لاکتوز
این نوع از شیر خشک برای کودکانی که توانایی هضم لاکتوز را ندارند مناسب است. این کودکان توانایی جذب لاکتوز که یک قند موجود در شیر و لبنیات است را ندارند. عدم توانایی هضم لاکتوز در کودکان نادر است. ازجمله علائم این عارضه میتوان به اسهال، دلدرد و نفخ اشاره کرد. شیر خشک بدون لاکتوز بدون نیاز به نسخه در دسترس عموم قرار دارد ولی اگر به عدم توانایی نوزاد خود برای هضم لاکتوز شک دارید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید. شیر خشک بدون لاکتوز از بدو تولد برای مصرف مناسب است ولی مصرف آن باید تحت نظر پزشک انجام شود.
شیر خشک های ضد حساسیت نیز برای مصرف از بدو تولد مناسباند ولی مصرف آنها باید حتماً تحت نظر پزشک انجام شود. اگر حساسیت کودک شما نسبت به شیر گاو مشخص شود، پزشک یک شیر خشک مناسب دارای پروتئینهای کاملاً تجزیه شده (هیدرولیز شده) را برای او تجویز خواهد کرد. شیر خشک دارای پروتئینهای نیمه هیدرولیز شده در فروشگاهها موجود است ولی مصرف آن برای کودکانی که به شیر گاو حساسیت دارند مناسب نیست.
شیر خشک مکمل
شیر خشک مکمل از سن شش ماهگی به بعد مناسب است ولی قبل از مصرف آن با پزشک مشورت کنید. شیر خشک مکمل هیچگاه نباید به کودکان زیر شش ماه داده شود. تحقیقات نشان داده که تغییر نوع شیر خشک در سن شش ماهگی به شیر خشک مکمل، هیچ سودی برای کودک ندارد. کودک میتواند شش ماه دوم زندگی خود تا سن یک سالگی را با شیر خشک شیر اول طی کند. برچسب روی شیر خشک مکمل ممکن است بسیار شبیه به شیر خشک شیر اول باشد. این برچسب را با دقت بخوانید تا از اشتباه در انتخاب شیر خشک جلوگیری شود.
شیر خشک قبل از خواب
شیر خشک قبل از خواب از سن شش ماهگی برای کودک مناسب است ولی قبل از مصرف آن باید با پزشک مشورت کنید. برخی از انواع شیر خشک های مکمل، حاوی غلات بوده و بهعنوان یک شیر خشک مخصوص برای مصرف به هنگام خواب فروخته میشوند. این نوع از شیر خشک لازم نبوده و هیچ مدرکی مبنی بر خواب راحت و طولانیتر کودک پس از مصرف آنها وجود ندارد. شیر خشک قبل از خواب هیچگاه نباید به کودکان زیر شش ماه داده شود.
شیر خشک سویا برای کودکان بالای شش ماه مناسب بوده ولی مصرف آن باید تحت نظر پزشک انجام شود. شیر خشک سویا از دانههای سویا تهیه شده و شیر گاو در تولید آن دخیل نخواهد بود. این شیر خشک بهعنوان جایگزینی برای شیر خشک شیر گاو برای کودکانی که به شیر گاو حساسیت دارند مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از شیر خشک سویا برای کودکان زیر شش ماه توصیه نمیشود چراکه این کار خطر ایجاد حساسیت نسبت به سویا را افزایش میدهد. همچنین به دلیل اینکه شیر خشک سویا بهجای قند شیر لاکتوز دارای قند گلوکوز است، خطر آسیب رساندن به دندانهای کودک نیز در اثر مصرف آن افزایش پیدا میکند. این نوع شیر خشک برای شیرخوارانی مناسب است که به پروتئین های حیوانی حساسیت نشان می دهند. البته اگر شیرخوار به شیرگاو یا لاکتوز هم حساسیت دارد می تواند از این نوع شیر تغذیه شود. یادآوری می شود که لاکتوز یک نوع قند است که در شیرگاو وجود دارد. با وجود این گاهی می بینیم بعضی بچه هایی که به شیرگاو حساسیت دارند به شیر سویا هم آلرژی دارند.
شیر دوران رشد (شیر کودک)
شیر دوران رشد برای کودکان بالای یک سال مناسب است ولی قبل از مصرف آن با پزشک مشورت کنید. شیر دوران رشد بهعنوان جایگزینی برای شیر کامل گاو برای کودکان بالای یک سال مورد استفاده قرار میگیرد. هیچ مدرکی مبنی بر وجود مواد مغذی اضافی در این نوع شیر وجود ندارد. شیر کامل گاو بهعنوان یک نوشیدنی اصلی برای کودکان بالاتر از یک سال مناسب به نظر میرسد. شیر نیم چرب گاو نیز بهعنوان نوشیدنی اصلی برای کودکان بالاتر از دو سال که از رژیم غذایی متعادل استفاده میکنند مناسب است. توصیه میشود که تمامی کودکان بین شش ماه تا پنج سال سن، از قطرههای ویتامین دارای ویتامینهای A، C و D به صورت روزانه استفاده کنند.
همهی انواع شیرها برای تغذیهی کودکان مناسب نیستند. والدین هیچگاه نباید انواع شیرهای ذکر شده در زیر را برای کودکان زیر یک سال مورد استفاده قرار دهند:
• شیر غلیظ شده
• شیر تبخیر شده
• شیر خشک شده
• شیر گوسفند یا بز (البته تا زمانی که پاستوریزه باشند میتواند از آنها برای پختوپز برای کودک استفاده کرد)
• دیگر انواع نوشیدنیهایی که با نام “شیر” شناخته میشوند مثل نوشیدنی سویا، برنج، جو و یا بادام
• شیر گاو بهعنوان یک نوشیدنی (البته استفاده از آن در پختوپز مشکلی نخواهد داشت)