اعمال شب عید نوروز

اعمال شب عید نوروز را در این مقاله بیان خواهیم کرد. نوروز به عنوان یکی از کهن ترین جشن های ایرانی، آغازی نو در طبیعت و زندگی انسان ها به شمار می آید. این جشن باستانی علاوه بر جنبه های فرهنگی و اجتماعی، در متون دینی نیز مورد توجه قرار گرفته و اعمال مستحبی برای شب و روز عید نوروز توصیه شده است. در این بخش به بررسی اعمال شب نوروز در مفاتیح، روایات و منابع معتبر دینی می پردازیم.

اعمال شب اول عید نوروز

شب اول عید نوروز زمانی مناسب برای انجام اعمال مستحب است که به تطهیر روح و نزدیکی به خداوند کمک می کند. برخی از مهمترین اعمال شب عید نوروز عبارتند از:

• غسل کردن: انجام غسل در شب عید نوروز به منظور پاکیزگی ظاهری و باطنی توصیه شده است.
• پوشیدن لباس نو و تمیز: استفاده از لباس های پاک و معطر، نشان دهنده احترام به این مناسبت و ایجاد نشاط درونی است.
• خواندن نماز مخصوص: اقامه نمازهای مستحبی در شب عید نوروز، فرصتی برای تقرب به درگاه الهی فراهم می کند.
• تلاوت قرآن: خواندن سوره های مشخصی از قرآن کریم در این شب، به افزایش برکات و نورانیت دل کمک می کند.
• دعا و نیایش: درخواست از خداوند برای سالی پربرکت و همراه با موفقیت، از جمله اعمال پسندیده در شب عید نوروز است.

اعمال عید نوروز در روایات

در روایات اسلامی، شب اول عید نوروز با اعمال و آداب خاصی همراه است که انجام آنها موجب برکت و نزدیکی به خداوند می شود. حضرت امام جعفر صادق (ع) در باب اهمیت نوروز در اسلام می فرمایند:

نوروز، روزی است که خداوند از بندگانش پیمان هایی گرفت که تنها خدای یکتا را بپرستند و برای او همتا قرار ندهند، و ایمان به رسولان و حجت های خدا و امامان(ع) بیاورند. این روز، روزی است که طوفان حضرت نوح(ع) فرونشست و کشتی آن حضرت بر کوه «جودی» قرار گرفت.

نوروز روزی است که رسول خدا (ص) بت های کافران قریش را در مکّه شکست و پیش از آن حضرت ابراهیم(ع) نیز، در این روز بتهای کافران را درهم شکست. در این روز، رسول خدا صلی الله علیه وآله به اصحاب خود امر کرد که با علی(ع)به عنوان امیرمؤمنان بیعت کنند (عید غدیر). نوروز، روزی است که قائم آل محمّد(عج) ظاهر خواهد شد.

هیچ روز، نوروز نیست مگر آن که ما در آن روز انتظار فرج می کشیم، زیرا از روزهای ما و شیعیان ما است. آن روز را، مردم عجم حفظ کردند و حرمت آن را نگه داشتند، ولی شما مردم عرب آن را ضایع ساختید. (مستدرک ‏الوسائل ج 6، ص 353)

یکی دیگر از اعمال عید نوروز که در روایات آمده است بحث عیدی دادن و عیدی گرفتن است  آنچه در ایام عید به عنوان «عیدی» پرداخت یا دریافت می شود، از جهت موضوع، مانند هبه و هدیه محسوب می گردد و احکام آن را دارا می باشد. بنابراین شایسته است این مسئله را که یکی از اعمال عید نوروز در روایات هم آمده است از دو جنبه بررسی کنیم:

• پرداخت کننده عیدی: بر شخص پرداخت کننده عیدی، خمس واجب نیست و در روایات امده است، به شرط اینکه سقف عیدی به مقدار متعارف باشد؛ زیرا هدیه دادن به مقدار مرسوم، بخشی از هزینه های زندگی به شمار می رود، پس کسی که عیدی می دهد، مال خود را صَرف مخارج متعارف زندگی نموده است. تذکر این نکته را لازم می دانیم که میزان متعارف بودن سقف و مقدار عیدی به حسب زمان، مکان و موقعیت اجتماعی و خانوادگی اشخاص، متفاوت می باشد و مهم است بجا آوردن اعمال عید نوروز در روایات.
• دریافت کننده عیدی: اگر عیدی های دریافت شده از سرِ سال خمسی زیاد بیاید، در اینکه آیا خمس بر آن تعلّق می گیرد یا نه، مسئله محل اختلاف فتاواست؛ زیرا همان گونه که ذکر شد، عیدی نوعی از هبه و هدیه به شمار می رود. بنابراین، طبق فتوای آن دسته از مراجع تقلیدی که قائل می باشند بر هدیه خمس تعلّق می گیرد، بر عیدی زیاد آمده (از سرِ سال) نیز خمس متعلَّق می شود؛ ولی طبق فتوای آن دسته از مراجع تقلیدی که قائل به عدم تعلّق خمس به هدیه هستند، بر عیدی های دریافت شده نیز خمس تعلّق نمی گیرد.

اعمال شب نوروز در مفاتیح

مفاتیح الجنان تألیف شیخ عباس قمی یکی از منابع معتبر در بیان اعمال و ادعیه مستحبی است. در این کتاب، اعمال ویژه ای برای شب اول عید نوروز ذکر شده است که می توان برخی از آن ها را در شب تحویل سال نو نیز انجام داد. مفاتیح الجنان همچنین روایتی از معلی بن خنیس را درباره اعمال شب و روز عید نوروز ذکر کرده است که اعمال شب عید نوروز و دعای مربوط به آن را همراه دارد؛ بی آنکه اشاره ای به فضیلت این روز کرده باشد.

ولی بحارالانوار مجلسی روایات معلی بن خنیس را به تفصیل آورده است. در آن روایات به فضیلت و برتری این شب نسبت به سایر ایام بسیار پرداخته است و یکی از روایات مفصل معلی بن خنیس از عید نوروز را این گونه تجلیل کرده است:

نوروز روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت، روزی است که جبرئیل بر نبی علیه السلام نازل شد، روزی است که رسول اکرم صلی الله علیه وآله، علی علیه السلام را بر دوش کشید تا بت های قریش را از بالای کعبه می کند، روزی است که نبی علیه السلام به وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت، روزی است که برای علی علیه السلام از مردم بیعت گرفت (غدیر خم) روزی است که قائم آل محمد ظهور خواهد کرد و روزی است که امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف بر دجال پیروز خواهد شد. هرکس باید در شب عید نوروز جداً حساب سال را و گذشته را بکند و اگر گناهکار است، جداً توبه کند و با حالت توبه وارد سال شود. یکی دیگر از اعمال عید نوروز مفاتیح الجنان این است که باید این آتش اختلاف که در همه خانه ها رفته است، با دامن نزدن به آن خاموش شود و از گذشته ها هیچ حرفی زده نشود و گرمی و اتّحاد خانه و خانواده و مجالس با یگدیگر حفظ شود.

غسل شب عید نوروز

غسل شب عید نوروز بسیار ثواب داشته و مستحب است. در اکثر کتب فقهی و استدلالی یکی از اغسال مستحبه، غسل شب و روز عید نوروز است و در کتب روایی هم روایات زیادی درباره لزوم اهتمام به غسل در روز نوروز نقل شده که به برخی از آنها اشاره می کنیم: در کتاب «وسایل الشیعه» شیخ حر عاملی که بابی را با عنوان باب استحباب غسل «یوم النوروز» باز کرده و در این باب روایتی نقل می کند از امام صادق (ع) در روز نوروز که حضرت فرمودند: «در شب عید نوروز غسل بنما و بهترین و پاکیزه ترین لباس های خود را بپوش.»

علامه حلی در کتاب «القواعد» می گوید: مستحب است غسل روز جمعه از طلوع فجر تا اذان ظهر و غسل روز عید غدیر و روز مباهله با نصارای نجران و روز عرفه و غسل شب عید نوروز و غسل احرام. و همچنین در کتب دیگری از جمله: کتاب «الدروس» از مرحوم شهید، کتاب «البیان» کتاب«مصباح المتهجد»، کتاب «المهذب»، کتاب«جامع اللشرایع»، کتاب «شرح لمعه» از مرحوم شهید ثانی، کتاب «کشف اللثام»، کتاب «حبل المتین»، کتاب «مدائن»، مرحوم علامه فهامه شیخ محمد حسن در کتاب «جواهر کلام»، کتاب «عروة الوثقی» و کتاب «المجتهد» در رابطه با غسل شب عید نوروز احادیث و روایات نقل شده است.

نماز شب عید نوروز

از معلی بن خنیس نقل می کند که امام صادق در مورد خواندن نماز عید نوروز فرمودند هنگامی که روز عید نوروز فرا رسید … همین که نماز نافله و ظهر و عصر خواندی چهار رکعت نماز به این ترتیب بخوان:

• در رکعت اول بعد از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «قدر» بخوان
• در رکعت دوم بعد از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «کافرون» را قرائت کن
• در رکعت سوم ده مرتبه سوره مبارکه «توحید» را بخوان
• و در رکعت چهارم بعد از سوره «حمد» هر یک از معوذتین «سوره فلق و ناس» را ده مرتبه قرائت کن

سپس سر بر سجده بگذار و سجده شکر به جای آور و این دعا را بخوان خداوند گناهان 50 ساله تو را می آمرزد:

“اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ صَلِّ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّی لا أَشْکُرَ أَحَدا غَیْرَکَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلا یَغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُکَ وَ حِفْظُکَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَلا تُفْقِدْنِی عَوْنَکَ عَلَیْهِ حَتَّی لا أَتَکَلَّفَ مَا لا أَحْتَاجُ إِلَیْهِ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.”

روزه گرفتن در روز اول عید نوروز

از جمله اعمال مستحب در شب عید نوروز، روزه گرفتن در روز اول عید نوروز است همچنان که شیخ «مصباح» از معلی ابن خنیس نقل نموده است که امام صادق (ع) فرمودند:

1. هنگامی که روز عید نوروز رسید روزه بگیر و روزه گرفتن در روز اول عید نوروز بسیار توصیه شده است. (الحدائق، ج 13، ص 38)

2. مستحب است در نخستین روز نوروز روزه گرفتن و خواندن چهار رکعت نماز بعد از نماز ظهر و عصر و بعد از نماز سجده کند و دعا نماید خداوند گناهان پنجاه ساله وی را می آمرزد: «یستحب فیه الصیام و صلاة اربع رکعات بعد صلاة الظهرین و یستجد بعده و یدعو بالمرسوم یغفر له ذنوب خمسین سنة» (المهذب، ج 1، ص 191)

3. از جمله روزه های مستحب، روزه اولین روز عید نوروز است به واسطه دستور امام صادق و از جمله روز، برای برآورده شدن حاجات است چنانکه از تتبع در اخبار استفاده می شود. (کشف الغطاء، ص324)

سوره شب عید نوروز

در روایات، به قرائت برخی سوره های قرآن در شب و روز عید نوروز توصیه شده است. از جمله سوره های توحید، قدر، کافرون، فلق و ناس که خواندن آن ها در نمازهای مستحبی نوروز سفارش شده است.

دعای روز اول عید نوروز

آغاز دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر پیامبر است و با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه می یابد. ‏در این دعا آمده است:

“هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ”

این فراز با اندکی جابجایی در کلمات در دعای مخصوص ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن نیز آمده است.‏

فراز پایانی دعا

“اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلا یَغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُکَ وَ حِفْظُکَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَلا تُفْقِدْنِی عَوْنَکَ عَلَیْهِ حَتَّی لا أَتَکَلَّفَ مَا لا أَحْتَاجُ إِلَیْهِ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ”

در عید نوروز حضرت سلیمان (ع) انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا کرده است پس به همین دلیل در این دعا سخن از گم شدن و گمشده ها به میان می آید.