وسواس فکری؛ علائم و راه های درمان آن
وسواس فکری اختلالی است که همه افراد با شنیدن نام آن به یاد وسواسهای نظافتی می‌افتند اما باید گفت این باور کاملا اشتباه است. افراد زیادی بدون اینکه بدانند به نوع خاصی از وسواس دچار هستند و ناآگاهی از این موضوع باعث عدم پیگیری برای درمان و ناراحتی آنها میشود. از آنجایی که درمان وسواس معمولا با راه‌کارهای روان‌درمانی صورت می‌گیرد؛ باید علائم آن را کاملا بشناسید تا در صورت نیاز سریعا برای درمان اقدام کنید. ما در این مقاله به طور کلی وسواس، علائم و راه‌های درمان آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
وسواس فکری عملی چیست؟
به نقل از drdr.ir وسواس فکری عملی (OCD) که به آن اختلال وسواسی جبری نیز گفته میشود، باعث تکرار برخی کارها در افراد شده که این بخش همان وسواس عملی است. همچنین در برخی افراد تفکرات ناخواسته‌ای مدام تکرار می‌شوند که این وسواس نیز به بخش فکری اختلال، مرتبط است.
برای درک کامل این مشکل چند نمونه وسواس را برای شما شرح می‌دهیم. برخی افراد که به وسواس دچار هستن به طور مرتب باید شیر گاز، قفل خانه و دیگر موارد را چک کنند. همچنین امور ساده‌ای مانند دستدادن یا نحوه روبوسی نیز می‌تواند باعث ایجاد وسواس در آنها شود.
با این تفاسیر شاید با خود بگویید که همه افراد به نوعی از وسواس رنج می‌برند و به آن مبتلا هستند. اما چیزی که اهمیت دارد واکنش مبتلایان به این اختلال است که با افراد معمولی تفاوت دارد.
بررسی انواع وسواس های فکری عملی
وسواس فکری می‌تواند به شکل‌های گوناگونی وجود داشته و در هر فرد، حساسیت روی موضوع خاصی باشد اما همه این موارد معمولا در تقسیم‌بندی‌های زیر قرار می‌گیرند.
وسواس پاکی و دوری از آلودگی
این وسواس بیشترین تمرکز فرد را روی نظافت و رعایت بهداشت معطوف می‌کند. یعنی بیمار بعد از لمس جسمی که از بهداشت آن مطمئن نیست، نسبت به تمیزی دست خود دچار تردید شده و باید بارها آن را بشوید. این وسواس همچنین به محیط اطراف نیز می‌رسد و فرد به طور مرتب سعی در نظافت فضا دارد که می‌تواند کمی آزاردهنده باشد.
وسواس شک‌وتردید
شک‌وتردید به هرچیزی که مدام تکرار شود نشان دهنده بروز این اختلال است. فردی که به وسواس شک‌وتردید دچار شده در کارهایی که انجام می‌دهد تردید داشته و مرتبا آنها را چک می‌کند تا کاملا مطمئن شود. مثال‌هایی مانند چک‌کردن شیر گاز و قفل درب و این موارد که در بالا ذکر شد در دسته‌بندی وسواس شک‌وتردید قرار دارند.
وسواس ترتیب و تقارن
یکی از متداول‌ترین نوع وسواس فکری، چیدن و ترتیب وسایل است به گونه‌ای که لوازم باید کاملا متقارن باشند. افراد مبتلا به این وسواس باید زمان زیادی را صرف چیدن اشیاء کنند.
افکار پرخاش‌گرانه و مزاحم
در برخی افراد مبتلا به وسواس، افکاری شکل می‌گیرد که در آن مشغول آسیب‌رساندن به دیگران هستند. البته عکس این موضوع نیز وجود داشته و ممکن است فردی با ترس از آسیبدیدن، زندگی خود را بگذارند. علاوه بر موارد فوق ممکن است برخی افراد به حس ارتکاب گناه مبتلا شوند.
احساس گناه همیشگی، می‌تواند ناشی از وسواسهای فکری عملی باشد و در این شرایط لازم است فرد برای درمان خود اقدام کند. افرادی که به وسواس دچار می‌شوند حتی اگر بخواهند عادت‌های غلط را ترک کنند دچار احساس بدی شده و در نتیجه رفتارهای قبل را از سر می‌گیرند. یعنی در هر صورت نمی‌توانند به خوبی از زندگی لذت ببرند.
شایع‌ترین افکار و اعمال بیمار مبتلا به وسواس
افکاری که فرد مبتلا به وسواس فکری تجربه می‌کنند به شرح زیر است:
• فردی که به وسواس دچار باشد، همیشه ترس از دستدادن یا آسیب رسیدن به عزیزانش را دارد.
• این فرد در افکار خود همیشه شریک عاطفی‌اش را در حال خیانت می‌بیند.
• حواس‌های چندگانه خود را به‌خوبی درک کرده و حتی نسبت به تنفس خود کاملا آگاه است.
• در وسواس عملی بیمار کارهای خود را با ترتیب خاصی انجام داده و آنها را مرتبا تکرار می‌کند.
• در مکان‌هایی که چند شیء شبیه به هم وجود داشته باشد، همیشه سعی در شمردن آنها دارد.
• این افراد نمی‌توانند از سرویس بهداشتی‌های عمومی استفاده کنند
• افراد دارای وسواس از دست دادن با دیگران کمی ترس دارند.
وسواس فکری چه علائمی دارد؟
علائم این اختلال در برخی افراد تنها در ذهن آنها وجود دارد اما برخی دیگر مبتلا به وسواس عملی می‌شوند که باعث به وجود آمدن رفتارهای غیر طبیعی خواهد شد. ممکن است بیمارانی نیز برخی از علائم هر دو وسواس را تجربه کنند.
وقتی مدام تفکرات ناراحت‌کننده در ذهن مرور شود فرد دچار استرس و اضطراب شده و نمی‌تواند زندگی آرامی را تجربه کند. از شایع‌ترین علائمی که در افراد زیادی دیده‌شده و نشان‌دهنده این اختلال است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
• ترس مرتکب شدن به گناه و انجام کارهای ناپسند
• ترس از میکروب و ابتلا به بیماری در وسواس فکری
• بررسی مرتب شعله گاز یا لامپ‌ها
• ناتوانی در کنترل‌کردن ذهن و فکر به مسائل نامربوط مانند موضوعات جنسی اشتباه
• ترس از قرارگیری در موقعیت‌هایی که هیچ قطعیتی در آنها وجود ندارد.
• فکرهای خشونت‌آمیز و آسیب‌رسانی به دیگران
• شست‌وشوی مرتب دست‌ها
• انتخاب روش یا مسیری مشخص برای انجام کارهای مختلف و عدم تغییر آن
این اختلال در کودکان نیز دیده میشود. اما عمده افرادی که به آن مبتلا می‌شوند نوجوانان هستند. شرایط استرس‌آور برای این افراد باعث افزایش علائم میشود؛ لذا تا حد امکان باید از این محیط‌ها دوری کنند.
وسواس فکری چرا به‌وجود می‌آید؟
این اختلال نیز مانند بسیاری از عارضه‌های ذهنی دلیل اثبات‌شده‌ای ندارد اما می‌توان موارد زیر را به آن نسبت داد.
ژنتیکی بودن
یکی از احتمالات اساسی، ژنتیکی بودن این مشکل است اما هنوز محققان نتوانستند تشخیص دهند کدام ژن در ایجاد این اختلال تاثیر دارد.
ناشی از الگوبرداری در خانواده
اگر فردی در خانواده به وسواس مبتلا باشد، احتمالا فرزندان کوچک‌تر این اعمال را یاد می‌گیرند و با تکرار آنها به وسواس دچار می‌شوند.
تغییرات طبیعی
تغییر در عملکرد مغز و ایجاد برخی تغییرات طبیعی می‌توانند زمینه‌ساز وسواس باشند.
وسواس فکری چگونه درمان میشود؟
در حال حاضر هیچ درمان 100 درصدی برای این بیماری به‌وجود نیامده اما پزشکان می‌توانند با استفاده از راه‌کارهای مختلف، علائم وسواس را تا حد زیادی کاهش دهند.
به طور کلی دو راه برای درمان وسواس درنظر گرفته میشود که عبارتند از:
• دارودرمانی: برای تجویز دارو لازم است از روان‌پزشک کمک گرفت. روان‌پزشکان می‌توانند برای درمان وسواس های فکری با توجه به شدت آن داروهای لازم را تجویز کنند.
• روان‌درمانی: این روش بیمار را در شرایطی قرار می‌دهد که از آن می‌ترسد و با این کار به‌تدریج می‌تواند خود را از شر افکار یا اعمال وسواسی خلاص کند.
وسواس فکری عارضه‌ای است که بیشتر در سنین نوجوانی ایجاد شده و ممکن است تا پایان عمر نیز همراه بیمار بماند. در این اختلال فرد دچار افکار یا اعمال وسواسی شده به گونه‌ای که ممکن است یک کار را برای چند بار پشت سر هم انجام دهد.
همچنین با افکاری مانند آسیب‌رساندن یا آسیبدیدن از دیگران، بیمار همیشه در حال ترس و دلهره است. درمان عارضه به طور کامل وجود نداشته و تنها با روش‌های روان‌درمانی و استفاده از دارو می‌توان شدت علائم را تا حد زیادی کاهش داد.
