کدام حرکت ها باعث باطل شدن نماز می شود؟

پس از شناختن خدا، باید اعمالی را که مانند نماز و روزه نشانه بندگی و فرمان برداری است به جا آوریم. خداوند متعال می فرماید: «ما سلککم فی سقر قالوا لم نک من المصلین» (مدثر/آیه 42و 43، «وقتی از دوزخیان می پرسند: چه چیز شما را جهنمی کرد؟ می گویند: علتش آن بود که ما در دنیا نماز نمی خواندیم». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: نماز، ستون دین است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادت های دیگر هم قبول می شود و اگر قبول نشود، عبادت های دیگر هم قبول نمی گردد (کافی 19:2، ح5 و 3: 268، ح4). و همان طور که اگر کسی شبانه روزی پنج مرتبه در نهر آبی شست و شو کند، چرک در بدنش نمی ماند، نمازهای پنج گانه هم انسان را از گناهان پاک می کند و باید دانست کسی که نماز می خواند ولی به آن اهمیت نمی دهد، مانند کسی است که نماز نمی خواند. خداوند در قرآن مجید می فرماید: «فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون»، (ماعون/آیه 5). «وای بر نمازگزارانی که از یاد خدا غفلت می کنند».

ما در این مقاله به طرح چند پرسش و پاسخ در مورد نماز می پردازیم:

سوال: رفتن و برگشتن برای باز کردن درب منزل از طریق در بازکن، با رعایت قطع کردن اذکار نماز و حفظ جهت قبله در حین رفتن و برگشتن به محل نماز، چه حکمی دارد؟

مراجع تقلید، درباره حرکت های ضمن نماز می‌گویند، در صورتى که فعل کثیر (فعل کثیر عبارتست از کارى که انسان با انجام آن عرفاً از صورت نمازگزار بودن، خارج مى‌‌شود [مانند پریدن، جست و خیز کردن و یا اینکه نمازگزار مرتب سر را بجنباند و …]؛ محمدى خراسانى، على، شرح تبصرة المتعلمین، ج‌1، ص 131) نباشد، جایز است و نماز را باطل نمی‌کند. (موسوى گلپایگانى، سید محمد رضا، مجمع المسائل، ج‌4، ص 112، م 225 و 308) لذا اگر این کار، فعل کثیر شمرده شود، مثل اینکه چند متر جا به جایی داشته باشد، نماز باطل است اما اگر آیفون نزدیک باشد که با حرکتی کوچک بتوان در را باز کرد و در عرف به آن «راه رفتن» نگویند، اشکال ندارد.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
در فرض سوال نماز باطل است.
 
حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
چنانچه صدق راه رفتن کند و صورت نماز به هم بخورد نماز باطل است.

 حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
در فرض سوال چنانچه مستلزم حرکت کثیر باشد، موجب قطع نماز است.

 حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
اگر فعل کثیر محسوب شود مثل اینکه چند متر جا به جایی داشته باشید، نماز باطل است اما اگر درب باز کن نزدیک باشد که با قدمی بتوانید در را باز کنید اشکال ندارد.

سوال: لطفا مبطلات نماز را برشمارید.

دوازده چیز نماز را باطل مى‌کند که آنها را مبطلات نماز مى‌گویند.

1. از بین رفتن یکى از شروط در بین نماز.
2. بروز چیزهایى در بین نماز که وضو یا غسل را باطل مى‌کند.
3. روى هم گذاشتن دست‌ها در بین نماز.
4. گفتن «آمین» بعد از سوره حمد.
5. انحراف از قبله در بین نماز.
6. گفتن کلمه‌اى در بین نماز.
7. خنده با صدا و ترجیع و مانند آن.
8. گریه عمدى و با صدا براى امور دنیا.
9. انجام کارى که حالت نماز را به ‌هم مى‌زند.
10. خوردن و آشامیدن.
11. شک در رکعت‌هاى نماز دو و سه رکعتى یا شک در دو رکعت اول نمازهاى چهار رکعتى.
12. کاستن و افزودن رکنى از نماز و نیز به صورت عمد از غیر رکن. (توضیح المسائل مراجع، ص 247-250، بی جا، 1426 ق)

سوال: آیا گریه كردن در نماز اشكال دارد؟
جواب: اگر از خوف خدا باشد اشكالی ندارد ولی در غیر این صورت نماز را باطل می‌كند. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, ص650)

سوال: اگر انسان در حالت نماز سر خود را برگرداند و سهواً باشد نمازش باطل است؟
جواب: اگر فقط سر خود را سهواً مقدار كمی از قبله برگرداند نماز او باطل نمی‌شود و اگر سر را به طرف راست یا چپ قبله برگرداند احتیاط واجب آن است كه نماز را دوباره بخواند. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1131)

سوال: آیا اضافه كردن مطالبی به نماز، نماز را باطل می‌كند؟
جواب: اگر چیزی كه جزء نماز نیست وارد نماز كنیم نماز باطل می‌شود. مگر اینكه دعا و ذكر باشد كه به قصد قربت گفتن آن اشكال ندارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1263)

سوال: اهل تسنن كه با دست بسته نماز می‌خوانند، آیا نمازشان باطل است این حركت از چه زمانی رواج یافته است؟ آیا پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در این مورد حدیثی و یا گفتاری داشته‌اند كه می‌شود مثلاً با دستان بسته نماز خواند؟

جواب: به نظر فقهای شیعه این گونه نماز خواندن جایز نیست و این كار از زمان خلیفه دوم رایج شده است و در زمان پیامبر و خلیفه اول هم رایج نبوده است گفته شده است وقتی خلیفه دوم رفتار ایرانیان را در مقابل پادشاهان دید كه دست ها را روی هم قرار می‌دهند روش آنها را پسندید و دستور داد كه مسلمین در نماز چنین عمل نمایند. به طور كلی به نظر شیعه هر قول و فعلی كه از طریق غیر معصوم به عبادت افزوده یا كم شود مبطل عبادت است. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, ص638)