نوروز در زمان قاجار یکی از کهنترین و برجستهترین جشنهای ملی ایران است که ریشه در ایران باستان دارد. این جشن در دورههای مختلف تاریخی با شکوه و جلال خاصی برگزار میشد و دوره قاجار نیز از این قاعده مستثنا نبود. در این دوران، پادشاهان قاجار و درباریان برای جشن نوروز تدارکات ویژهای میدیدند که نه تنها جنبهای آیینی داشت، بلکه نمادی از شکوه و اقتدار سلطنت نیز محسوب میشد. عکسهای نوروز باستانی در دوران قاجاریه در ادامه آمده است.
نوروز در دوره قاجار از اهمیت خاصی برخوردار بود و به عنوان یک جشن ملی و مذهبی برگزار میشد. مراسم نوروزی در این دوران بهخصوص در دربار شاهان قاجار بسیار باشکوه و با رسم و رسوماتی خاص همراه بود. تدارکات نوروزی از مدتها پیش از آغاز سال نو شروع میشد و شامل آمادهسازی کاخها، پوشیدن لباسهای نو، تزیین محوطهها و پختن غذاهای سنتی بود. شاهان قاجار بهویژه ناصرالدین شاه، تلاش میکردند تا این جشن با عظمت بیشتری برگزار شود و به نمایش قدرت سلطنت بپردازند.
سه روز پیش از آغاز نوروز در زمان قاجار، خدمتکاران قرمزپوش دیوان شاهی به هر یک از دختران شاه که به خانه بخت رفته بودند، چهار خوانچه هدیه میفرستادند. هر یک از این خوانچهها شامل شیرینی، نان، کله قند، گلهای مختلف، اسپند رنگارنگ و پنجاه تومان شاهی بود. این داستان، که از زبان دوستعلیخان معیرالممالک، نوه ناصرالدینشاه قاجار، نقل شده، بیانگر آداب و رسوم نوروز در دوران قاجار است.
در دوره قاجار، عید نوروز با مراسمی خاص برگزار میشد. یکی از مهمترین بخشهای این جشن، مراسم “سلام نوروزی” بود که در کاخ گلستان برگزار میشد. شاهان قاجار در این مراسم به استقبال نوروز میرفتند و مراسم سلام به حضار شامل درباریان، علما، نظامیان و سایر مهمانان برجسته بود. در این مراسم، شاه ابتدا قرآن را تلاوت میکرد و سپس به اهدای هدایا به حضار میپرداخت. این هدایا معمولاً شامل کیسههای طلا و نقره بود که به دست اشخاص مهم تقدیم میشد.
یکی از بخشهای مهم جشن نوروز در دوره قاجار، آداب و رسوم مخصوص دربار بود. تدارکات ویژهای برای این مراسم صورت میگرفت و تمامی اعضای دربار در تدارک جشن مشارکت میکردند. برخی از آیینها شامل تقدیم هدایا و برگزاری مراسم رقص و موسیقی سنتی بود. همچنین شاه در این روز لباسهای مخصوصی به تن میکرد و با هیئتهای مختلف از جمله علما، نظامیان و مهمانان خارجی دیدار میکرد. این مراسم نشاندهنده جایگاه والای نوروز در فرهنگ ایرانیان و نمادی از پیوند دین و ملیت در دوره قاجار بود.
در دوره قاجاریه، نوروز به عنوان نماد وحدت ملی و جشن بازگشت طبیعت به زندگی تازه شناخته میشد. شاهان قاجار از این جشن برای تقویت اقتدار خود و ایجاد اتحاد بین مردم و دولت استفاده میکردند. ناصرالدین شاه به عنوان یکی از پادشاهان برجسته قاجار، اهمیت ویژهای به این جشن میداد و مراسم نوروزی را با شکوهی فوقالعاده برگزار میکرد. او با ارسال دعوتنامههای رسمی، طبقات مختلف جامعه را به مراسم “سلام نوروزی” فرا میخواند و با این کار پیوندی بین سلطنت و مردم برقرار میکرد.
نوروز در دوره قاجار با تصاویر خاصی از جشنهای سلطنتی و عمومی همراه بود. بسیاری از تصاویر برجایمانده از دوره قاجار، شامل عکسهایی از مراسم نوروزی در کاخ گلستان است. این تصاویر نشاندهنده لباسهای فاخر درباریان، تزیینات مجلل کاخها و آیینهای ویژه نوروز است. عکاسان دوره قاجار، به ویژه در زمان ناصرالدین شاه، تلاش کردند تا زیباییهای این جشن را به تصویر بکشند. عکسهای تاریخی از جشن نوروز در کاخ گلستان همچنان به عنوان یادگاری از گذشته شکوهمند ایران باقی ماندهاند.
کاخ گلستان به عنوان مرکز اصلی برگزاری جشن نوروز در دوره قاجار شناخته میشد. بسیاری از تصاویر باستانی از نوروز در این کاخ گرفته شدهاند که شامل مراسم رسمی و آیینی، سفره هفتسین، و حضور مقامات و شخصیتهای برجسته آن زمان است. این تصاویر اکنون در آرشیوهای تاریخی نگهداری میشوند و بخشی از تاریخ فرهنگی ایران به شمار میروند. کاخ گلستان در زمان نوروز به محلی برای نمایش قدرت و شکوه شاهنشاهی تبدیل میشد و تمامی مراسمها در فضایی مجلل و با حضور تعداد زیادی از میهمانان داخلی و خارجی برگزار میشد.
نوروز در دوره قاجار نه تنها به عنوان یک جشن ملی بلکه به عنوان نمادی از اقتدار و قدرت سلطنت نیز شناخته میشد. آیینهای نوروزی که در این دوره با شکوه خاصی برگزار میشدند، همچنان به عنوان بخشی از هویت فرهنگی ایران به شمار میروند. تصاویر و خاطرات به جای مانده از این دوران، به ما کمک میکنند تا بهتر بفهمیم چگونه نوروز در دوره قاجار به یک رویداد ملی بزرگ تبدیل شده بود.